Ашараш езаенна саг

Ашараш езаенна саг
Фото: serdalo.ru

Шоаш къона бале а, дIатехкача дукха хало лайна, доккха гIулакхаш карахдаьнна нах кIезига бац вай къаман. Саг велаш хилча, цо хоза барзкъа тIадийхача, илли аьлча, из ираз долаш ва мотт. Массахана хилац уж хIамаш шийца дола саг ираз долаш. Цунна чухьа дукха саготонаш, гIайгIаш яхка тарлу. Ишттача нахах я Наьсаре яхаш йола Малсагнаькъан Махьмад-Сале Зарема. Цхьа гIайгIане ладувгIа йиш санна да цун деррига вахар. Из дувцача хана, сона духьалъух дIадахача бIаьшерен 70-гIа шераш. Ах бIаь шу гаргга ха из хинна. Наьсарерча №1 йолча юкъерча школан спортивни майданца гIай долаш бахар бе-беча тапйаех бола нах. Царех ши ков Малсагнаькъан дар. Iуйрийна бешарча картах даьккхача зIарал хьасехьабаьлча, школен коа хулар цига даха бераш. Къаьстта а дукха бераш долаш бар Малсагнаькъан Iаддала Махьмад-Салеи Албошнаькъан Ювсапа Цаэшеи дезал. Марем (Радимхан), Роза, Лейла, Мухьмад, Гилани, Зарема, Iашат, ИбрахIим. Иштта яр, цу цIагIара арабувлаш, тхо дешаш долча школе хьаихача дешархой цIераш. КIаьнкашта юкъе воккхагIвола Мухьмад тхоца цхьан классе вагIар. Дезала да зIамагIйолча классашка тхо дагIача хана, тха школе завхоз волаш болх беш вар. Цхьан хана ког лозабаь волчох тара вар из, цудухьа волавелча кIеззига астагIтеIар. Школанга а гIо эшаш долча берашка а чIоагIа хьожаш вар завхоз. Ялх бутт баьлча денз да воацаш со волга ховш, цхьан шера сона ботинкаш елар цо. Уж цIе бос болаш яр. Аз тIаювха ца тугаш, нана сога лувш, дукха лаьттар уж. ЗIамигача берага товш хул из бос бола барзкъа, хIаьта а сона иштта хетацар из. Юххера, шелал михьаръяьлча тIабувха бийзар са йиIигачох тара бола когагIирс. Вешта аьлча, хоза боахкаш дезал бар вай бувцараш, гонахьарча нахаца товш, Iимерза болаш. Каст-каста тхоашца цхьан классе вагIа Мухьмад волча хьоашалгIа дахача, тхона гора Iалаьмате дукха а тайп-тайпара а пластинкаш, уж дIалокхаш бола гIирс. Цу гIулакхо цIокъболато санна чуувзадора тхо цар фусаме. Цхьайолча хана школе хьаяйя лакха а таро хулар. Цу хана тхона хацар берий нана, зIамига йолча хана денз пандар локхаш, ашараш езаш хиннилга. Цунгара хьадоагIаш дар аьнна хет сона цар цIагIа тайп-тайпара иллеш декаш хилар.

БIарг хилча санна, эргадаьлар цу дезала хIама. Заремай ялх шу даьннача хана, дезала да ла, хIаьта кхы а диъ шу даьлча нана йоацаш а дус цIа дизза дола бераш. Укхаза царна эггара чIоагIагIа накъаваьнна саг вар Албошнаькъан Ювсапа Iаьла, кхыча дешашца аьлча, берий наьна-воша. Карарча хана из гIорваьнна Iилманхо ва, вахаш а болх беш а Москве ва. Профессор, технически Iилмай доктор, Россе инженерий-трибологий вице-президент, Москверча МАИ технически информатикаи машинаш яра технологеи кафедра заведующи, академик ва. Эггара зIамагIвола ИбрахIим, чIоагIа хоза кIаьнк вар из, дIавуг наьна-вошас. Дикка ондаваллалца цунца вахаш, Москверча школе дешаш хул из. Шийна могаш дола гIо ду вокхарна а. Цхьаькха цхьа хIама а да са укхаза белгалдаккха безам болаш, Ювсапа Iаьла ва халкъа поэта Яндиев Жамалдий цаI мара йоаца йоI Марем йига найц.

Къаьстта а дезала хало IотIайижар цIагIарча йоккхагIча Марема. ЦIен доал дер а берашка хьожар а из яр. Цудухьа, школа яккхарал совгIа, кхы дIахо деша таро хилац цун, амма зIамагIбарашка дешийта гIерташ шийна могар ду. Зарема ашараш дукха езаш дар. Цкъа-дале, уж цунна езаялийтаяр нанас. ШозлагIа-дале, пандар дика локхаш яр МагIалбике яхаш хинна наьн-нана Сакалова Косихан. Йоккхалгахьа леста, пандар дIалакха ца могаш ше йисача, багах муам боахаш, ашараш лекхаш хиннай къоаночо.

«Вахаре нийслуча моттигага хьежжа хулар цо боаккхаш бола муам, — дагалувц Заремас. – Харцахьа лелачоа боаккхаш цхьа муам хулар, дикадар даьчоа боаккхаш кхыбар хулар, бегваккха везаш хуле, кхоалагIбола муам хозар цунгара». Цхьан юкъа Марем фортепьяно Iомабе ихар. Мухьмад берий музыкальни школе ах шера каьхата пандар Iомабеш хул. Iашата фортепьяно класс чакхйоаккх. ИбрахIим чIондарг лакха Iомалуш хиннав. ХIанз а лакха хов цунна, кхыметтел шайтIанна а локха ца бенна пандар. Шоана а хеза хургда из-м, деррига пандараш дIалакха мегад йоах шайтIанна. Бакъда чIондарг локхаеннаяц цунна. Цудухьа вайнаха еза лоархIаш я чIондарг.

Ялх шу даьлча яхар Зарема фортепьяно Iомабе. Наьсарерча музыкальни школе цунна из хьехаш хиннараш, Буро тIара Iоухаш, кхыча къамех бола нах бар. Гитара лакха, халхабала, илли ала ховш бар цига деша баьгIараш. Цхьайолча хана пионерий ЦIен цIерагIа республике баьхкача хьаьшашта духьалбаха, бе-бе делегацеш ашарашца тIаэца езаш хулар. Царца хулар Зарема а. ВорхI шера деш цо цига, дIахо – Шолжа-ГIала. БархI класс яьккхачул тIехьагIа музыкальни училищен хора дирижёраш кийчбеча отделене отт из. Цига дирижёра гIулакх Iомадаь ца Iеш, Iомабора фортепьяно, илли алар. Хьехархой йоккха говзал йолаш бар цунна нийсбеннараш: Янднаькъан Мухьмада Мадинати Сумилиди Тамара Фёдоровнаи. Ха сиха дIайода. 1991 шера Малсагнаькъан Заремайх хул ГIалгIай республикан Хамхой Ахьмада цIерагIча филармоне хора шоллагIа дирижёр. Хьалхарвар Горчханнаькъан Мухьмад вар. Из йоккха говзал йолаш, дикка ха яха, Шолжа-ГIалий тIа болх баь саг вар. Заремас яхачох, дукха хIама дар цунгара Iомаяла, хьаэца йиш йолаш. Хора чувоагIараш 50 саг вар. ХIаране оаз нийса екаргйолча тайпара дIаоттае езар. Из мел хала болх ба-м сона хов. Со школе дешаш волаш, цига вIашагIъеллаяр дешархой йоккха хор. Тхоца болх беш хиннар яр хора дирижёра говзал Iомаь йола Инаркънаькъан Хасолта Мадина. ТIехьагIа цох хул поэта Хашагульгов Iаьлий сесаг. ДагадоагIа сона, мел дукха къахьегар цо тхо дерригаш, цхьан оазаца оалаш санна, илли дIаала Iомадеш. Халкъа иллеш эрсий а гIалгIай а меттала ала дезаш хулар. Цул совгIа Заремас болх бора къаьсттача иллиалархошца а, цар концертмейстер йолаш. Масала. Хамхоев Бориса иллеш доахаш, дуккхаза яьшка-пандар тIехьалийкха я из. ХIанз а бу цо цкъаза цу тайпара болх. Цу хана ший иллеш язде а йолаелар. ДукхагIа цо яздора Малсагнаькъан Розайна, БIарахой Любайна. Хьалхарчо дIаоала «Безам» яха илли, шоллагIчо дIаоала «Дунен чу хоза хьо цаI я сона» яздаьр Зарема я. Цар дешаш яздаьраш ба Йовлой Илези Хамхой Ахьмади.

Вайнаьха ашараш фортепьяноца дIалокхалургйолаш тоаеш, дIаязъяьй цо. Кхеллай инструментальни пьесаш. Царех цхьадола балхаш тIадолаш «Безаман ашараш» яха ашарий гуллам арабаьккхаб цо 2006 шера. Из иллеш оалача, ашараш локхаш болча наха накъабаргда аьнна хет, хIана аьлча цу тIа да иллей дешаш а, ноташца дIаязъяь, дIалакха мара ца езаш, ашараш а. Царна юкъе да Чахкнаькъан С. яздаь «ГIалгIай гимн», Пхьилекъонгий М-С. «Лоаман оаз», Гаьгенаькъан Гирихана «Наьсаре», Йовлой Илеза «Рузкъан болх», Султыгнаькъан Лемкай «Везачунга» яха, кхыдола иллеш. Из ах гIалгIай, ах эрсий меттала да.

ДIахо дIайодача хана, 5-6 шера цо болх бу Лоаман кадетски корпусе. Укхаза хора а оркестра а дирижёр хул цох.

— Оркестр яр цига? Ховрий акхарна инструменташ: бе-бе пендараш, зурмаш, фаташ — дIалакха? – хаьттар аз цунга.

— Со цига балха яхале, царца къахьегаш музыканташ хиннабар, цудухьа дика Iомабаь бар уж. Валторнаца, кларнетаца, турбаца, фатанца хьакхаштабаьнна бар уж. Цудухьа дукха хала дацар царца болх бе. Бокъонца йола духовой оркестр яр из. ХIаьта хор 30 сагах латташ яр. Дирижёра цунца Iомадора ше яздаь иллеш. Царех яр Барханой Iийсас дешаш яздаь «Кадетий гимн». Из шозза-кхозза Москве баха болаш, дIалокхаш хиннай. Иштта дика дIаоалар цо «Кадетий марш» (дешаш Угурчнаькъан Азмат-Гире), эрсий меттала яздаь «Даьхе-нана» яха илли (дешаш Барханой Iийсай), кхыдараш. Цхьадола Заремай иллеш геттара гIордаьннад, масала, ГIалгIай Республикан 20 шу дизара хетадаь Кремле хинна концерт хьадийллар цун «Ма еза я хьо» яхача иллеца, цун дешаш яздаьр Таринаькъан Бахьаудин вар, дIааьннар Янднаькъан Хьава яр. Иштта республикан 25 шу дизара хетадаь Москве хинна концерт хьадийллар юха а къонача композитора «Наьначе-ГIалгIайче» яхача иллеца. Цун дешаш яздаьр Коазой Аслан вар. Кхы а цо яздаьд чIондарг хьалха локхаш дола оркестра концерт. Из кхаь даькъах латташ да. Язъяьй мерзаш долча биъ пандара сюита; Янднаькъан Жамалдий стихашта йола вокальни цикл. Цун цхьадола балхаш довзаш да вай республикал арахьа. 2002-ча шера ХIирий республике, Янднаькъан Мадинат дирижёр йолаш, цигарча Паччахьалкхен симфонически оркестра концерт хилар. Цо дIалекхар яр «ГIалгIай мукъамашта йола фантази». 2009 шера из фантази йийкар Тбилисерча консерваторе. Вай республика кхеллачул тIехьагIа хьахинна эггара хьалхара симфонически произведени яр из. Цун мукъам кхеллар яр Малсагнаькъан Зарема.

Лакхе вай хьоадаьрел совгIа, цу гIалгIай хьинар долча кхалсага кхыдола дешараш а дийшад. 1985 – 1990 шерашка цо чакхъяьккхай Краснодарера культуран институт. Цига яьккхача хана, йоккхача хораца болх бе безаш нийслора, хургйолча говзала кIоаргенашка кхача гIерташ. ДIахо цо деш С. В. Рахманина цIерагIча академе. 2008 шера 25 мае хьаденнача диплома тIа яздаьд, из композитор а композици хьехаш йола хьехархо а я, аьнна. ХIанз композиторий Соза юкъеяха йиш йолаш яр из.

— Йоазонхой Созе дIаэцаш хилча, шин сага могавеш тешал язде деза, композитрий миштад из? – хаьттар аз цунга.

— Композиторий а да-кх из иштта. Яздаь иллеш, кхыча жанрех йола ашараш хила еза. Шин сага тешал хила деза. Уж дар аьнна, хьа ашараш комиссена еза ца лойя, композиторалла дIа ца эца а тарлу.

Бакъда Зарема композиторалла дIаийцар. Из хилар 2008 шера 4-ча декабре. Из дIаэца могаяьраш бар Ростоверча консерваторе профессор В. Ходош, ХIирий Республикан композиторий Союза председатель А. Макоев. Каста цунна каргIдаьннар дика гуш хилар «Асса» яхача гостиницен актови зале хиннача юбилейни сайренга хьажа баьхкарашта. ГIалгIай мехка композиторий Союза чувоагIаш виъ саг ва, бакъда из дешар дийша, диплом долаш цхьа Зарема мара яц.

Цу тIа кхоачалуш дац Малсагнаькъан Заремайна карахдувла дика гIулакхаш. Из хьехаш я Наьсарерча музыкальни школе. Яшка-пандар лакха Iомалуш, из йолча ухаш 18 бер да. Царех бокъонца бола музыканташ хьабе гIерташ, низ ца кхобеш къахьег цо. Дуккха хIама хIанзле карах а даьннад хьехархочоа. Цо хьийха мехкарий доккхача дешарашка кхайдаб, цхьабараш дийша а баьннаб. Мархинаькъан Людмилас Нальчикера Къилбаседа-Кавказа искусствай институт яьккхай, Хазнаькъан Марина Петербургерча музыкальни училище арфа лакха Iомалуш я. Колой Аьсет Петербургера Н.Римский-Корсакова цIерагIа консерватори яьккха я, из хIанз доазол арахьарча мехкашка хулача яхьашка дакъа лаца ух. Хиннай Итале, Франце, толашагIйола моттигаш а яьхай цо. Болх беш я Казанерча цхьан театре. Москвера консерватори яьккха цIаенай Янднаькъан Хьава. Цо П.И. Чайковске цIерагIча консерваторе сцена тIа ловзаяьй «Евгений Онегин» яхача операн юкъера Татьянай роль. Цу масалаша дика тешал ду Заремас хьегаш дола къа бакъахьара лар юташ хилара.

Дукха бовзаш, безаш нах ба гIалгIай кхалсага Россе тайп-тайпарча миIингашка. Цо хьоашал леладеча наха юкъе ба С. Гринёв – Астраханерча симфонически оркестра дирижёр, Ю. Верёвкина – Салехардера композитор, Буро тIара И.Керничная – чIондарг локхар, А. Макоев – хIирийчен композиторий Союза кулгалхо, Москвера пианистка А. Диланян, хораца болх бу М. Казакова – Махачкала, кхыбараш. Къаьстта дезаделар сона цо хьахьекха сурташ. Масала, царна юкъе дар из нохчий композиторца БуксултановгIар Iумараца, Махачкалерча Кожлаев Мурадаца, хIирий композиторца Макоев Ацамазаца, Янднаькъан Мадинатаца латтараш, кадеташца болх беш даьхараш.

Дезала гIулакх мишта латт ха безам хургба цхьаболча наьха. Из карарча хана маьре я Яндарерча Поалангхой Адамга. Цун филолога балха говзал я. Цхьан юкъа цо болх баьб Шолжа районерча интерната директора заместитель волаш. ДIаваха, ГIармерча цхьан училище хьехархо-психолог волаш къахьегаш ва из. Заремай ший бер дац, бакъда 5-ча классера денз цо хьалкхеваьв маьр-воI Абукар. Из хIанз Краснодаре компьютерца болх бе Iомалуш ва.

Цхьацца юкъарлон балхаш а леладаьд цо. Шозза Наьсарен гIалий тIарча Совета депутаталла хержа хиннай из. Ше цига яьккхача юкъа наьха хьашташ, царна дукхагIа дагадоахкараш кхоачашде а гIийртай. 2012 шера гIалий тIарча Совета председатела заместитель а хул цох.

Цо беш бола болх зийнаб паччахьалкхено, цудухьа сийдола а еза а цIераш еннай цунна. Малсагнаькъан Зарема я ГIалгIай Республикан культуран, ГIалгIай Республикан искусствай гIоръяьнна болхло. Республикан кулгалхочо Евкрунаькъан Ю-Б., паччахьалкхен председатела Чилинаькъан М. баркалаш кхайкадаьд цунна. 2011 шера цунна деннад «Наха езаш тIаийцар яха сийдола диплом», из цунна далара бахьан да, ДаьгIастен а ГIалгIай республикан а ашарий искусство дIегIакхувлар а дIахьалхакхувлар а. 2014 шера Мальсаговас дакъа лаьцар «Алане Iуйренаш» яхача 6-ча дунен халкъашта юкъерча фестивале, цигара а диплом дахьаш цIаера из.

Амфитеатре я вай филармони, цига иллиалархошца болх беш из йоаллаш нийсвелар со. Укхаза бар вайна бовзаш бола Барханой Заьлмаха, Ахилгнаькъан Хадиза, Дзортнаькъан Милана, Йовлой Хьава, БIарахой Макка, Майсигнаькъан Роза, царех тарра кхыбарш.

— Тха хор хьаеш, цун ларде лаьттай ала мегаргда композитор а концертмейстер а йола Малсагнаькъан Зарема, — йоах 1995 шера денз филармоне солистка йолаш хьайоагIача Розас. – Иллеш дика Iомадеш, шаьрдеш болх бу оаха цунца. Цул совгIа, моллагIа Iа тIадихьача гIулакха а, хьона гIо де кийча йолаш, дика новкъост я из.

Цу тайпара я Хадизай уйла а:

— Оаха Малсагнаькъан Заремайца керда иллеш Iомаду, тха говзал дегIакхувлаш а, хIаране вIаший тара йоацаш репертуар хилийта гIерташ а, хьайоагIа из. Лоацца аьлча, наха тхо дезалургдар де гIерт. Дукха дика хIама да цунгара Iомаде йиш йолаш. Ший болх, деррига дог дIалуш, бу цо.

Эггара дукхагIа дагадоаллар, кхоачаш хилча бакъахьа хетар фуд аьнна хаьттача, композитора аьлар:

— Айса мел язъяь ашараш, иллеш кепа теха арадахарал чIоагIагIа сона ловш цхьаккха хIама дац. Иштта чIоагIа сатувс вайцига симфонически оркестр хьаярга. Цул совгIа, айса йолаяь, язъеш йола симфонически поэма дика дIачакхъяккха лов.

Ер йоазув Заремайна дукха дезача дешашца чакхдаккха безам ба са, уж аьннар ва Э. Григ: « Дешашта цкъаза эшаш хул ашараш, бакъда ашарашта цхьаккха хIама эшаш хилац».

С. Арчаков

 
По теме
Гобаьккха дIа мел хьежача хьалъеш латташ гIишлош я вай республике. Хьалха лоха, къаьна, тиша цIенош даьгIача моттигашка урагIъух массехк гIат дола вIаштIардаь цIенош.
Вайх дукхагIчарна шийх дика, мега саг хета. ХIаравар хила тарлу ше кхычарел мегашагIа, эздийгIа хеташ.
В связи с предстоящим юбилеем 100-летия образования ингушской государственности, Министерство культуры напоминает о Республиканском конкурсе на создание лучшей композиции, в рамках подготовки к юбилейному праздничному мероприятию.
Источник фото: Фото редакции Полиция от местной жительницы узнала, что женщина, которая назвалась Светланой Федоровой, под предлогом продажи посредством соцсетей мебели, бытовой техники и посуды, в 2022-2023 гг.
Источник фото: Фото редакции Национальный проект «Демография», как известно, нацелен на улучшение благосостояния семей за счет мер финансовой помощи, которые будут способствовать повышению рождаемости,
Глава Ингушетии Махмуд-Али Калиматов проверил, как ведутся восстановительные работы в многоквартирном доме, который пострадал в ходе проведения контртеррористической операции в Карабулаке.
В Государственном музее изобразительных искусств Республики Ингушетия открылась выставка произведений живописи «Вместе с Россией!».
С постоянным развитием технологий и возрастанием сложности задач, перед которыми стоят государственные структуры, использование цифровых решений и инструментов становится все более актуальным и необходимым.
Новая школа в с.п. Сурхахи открыла свои двери для учеников. Теперь у юных жителей сельского поселения есть достойные условия для получения знаний, социализации, духовного и физического развития и др.
В Назрани в 2025 году планируется обустройство 4-х общественных территорий - Республика Ингушетия Глава Ингушетии Махмуд-Али Калиматов в своем телеграм-канале призвал жителей проголосовать за выбор дизайн-проекта территории по федеральному проекту «Формирование комфортной городской среды».
Республика Ингушетия
Два жителя Ингушетии, которые ранее пострадали на производстве, получили новые автомобили Lada Granta от регионального Отделения Социального фонда России - Социальный фонд России       28 марта двое жителей Ингушетии, пострадавших на производстве, получили от регионального Отделения СФР новые автомобили Lada Granta.
Социальный фонд России
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Медицинское обследование в 2023 году прошли 124 тыс. несовершеннолетних жителей региона, или 96% от общего числа, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
Газета Ингушетия
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования