Наха везар – доккха ираз

Наха везар – доккха ираз
Фото: serdalo.ru

Озиев ИсмаIалий Салманах язде безам а болаш, бакъда язде лоархIа а ца веш, дикка ха яьккхар аз. Из дувзаденна дар итташ болча йоазонхоша, критикаша, журналисташа цохдукха дийца хиларца, цудухьа хала дар керда дошлеха из хоаставе, е цун вахарцара хIанзалца йовзаш ца хинна оагIув лаха, гучаяккха. ХIаьта а цох дош ца аьлча Iеваланзар,дикача сагах массаза ала хIама корадоагIа. Амма сай йоазув кхычарех тара а ца доладеш, цхьан вIашагIкхетаргара дIадоладе безам ба са. 1996-ча шера дар из.

ИсмаIала Салман волча вахар со, Гойгов Сипсой Iаддал-Хьамида 100 шу дизарга статья язъе аьнна дехар де. Цу хана «Наьсарен оаз» яхача районни газета корреспондент вар со. Къаьстта из волча вахара бахьан дар, цкъа-дале, гаьна воацаш ваьха цун лоалахо из хилар, шозлагIа-дале,Салман воацар из дагавоагIаш дийна саг виса цахилар. Салмана цу хана 92 шу даьннадар. Дошлакъий-Юрта кхаччалца гIаш вахар со. ЗIамига волча хана денз, сона бовзаш бар Наьсарера цу юрта бода эггара лоацагIбола никъ. ЭгIахьа уллача Аьлтий-Юртарча атагIа ваха, Наьсар яхача хин тIехваьлар со. ХIанз хьалха уллача балам тIагIолла хьувзаш урагIбодача новкъа гIолла гув тIа вала мара везацар. Из Дошлакъий-Юрт яр.
КоаниI дIатетта чуваьлча, ков хьалха хиннар санна доацаш, кIеззига эргадаьлча санна хийтар сона.Со укхаза хиннавар 70-гIа шераш чакхдоалаш. Аьттехьара хьатIадаь керда цIенош дале а, даим Салман ваьха къаьна цIенош дагIаш дар. Ковна гаьнагIарча оагIорахьа, пхорагIа хьалаттар уж.Хьалхашкахьа кизга уйче а йолаш, коа чуваьнна саг цу сахьате бIаргагора цIагIара хьахьежача. Къаьна цIенош долчахьа бихьар аз сай никъ. НаIара дIагаргагIертача, цIагIа лела Салман вайна, гIадвахар со, бена никъ байнабоацилга кхетадаь. Сога моаршал а хаьтта, уйча корашта кIалха латтача дIаьхача истола тIара хьаийца, къоалами каьхати хьакховдадир фусам-дас.Лерга хIама хозаш вацар из, цудухьа йоазонца де дезаш хулар цунцара къамаьл.Айса дена гIулакх дIадийцача, къоано раьза хилар ший юртхочох дола дагалоацамаш язде.Массехк ди даьлча, юха тIаваха везар са, цо даь йоазув дIадахьа. ХIанз а ши кулг даьсса дIавахийтанзар со Озиевс.Эггара хьалха цо сона делардуххьашха ше даь,1923 шера 17 июне№4 йолча «Сердало» газета тIа кепа теха арадаьннайоазув. Из латински алапашца яздаь дар. Цул тIехьагIа, со ше волча вале массехк ди хьалха хинна хIамадийцар цо.Дошлакъий-Юрта Салманах бIаргтоха вена хиннавар Москве вахаш вола адмирал В. Кругляков, цар цхьана даьккха сурт а дар поэта истола тIа уллаш. Из сурт а адмирала даь йоазув а дихьар аз се дIаводаш, районерча бахархошта из моттиг газетага гIолла дIайовзийтар духьа. 1996 шера 27 июне арадаьннача «Наьсарен оаз» яхача газета тIа арадаьлар «Адмирали поэти» яха корта бола йоазув.Цунца дар гаьннара венача хьаьшо Озиевца даьккха сурт а.Фу дар фордахочо ший йоазонца аьннар? Из каьхат дIаьха дац, цудухьа деррига доаладергда аз укхаза: «Хьамсара ИсмаIалий Салман! Тхо Москвера даьхкад, Iа хьегача сий долча къих хьона баркал алар духьа. Аз, эрсий къамах волча адмирала Кругляков Владимир Сергеевича, чIоагIа лоархIаш да сийлахьа гIалгIай къам, из ираз долаш, маьрша дахар лов.
Iа дукха хIама даьд хьай къам а цун культура а дегIакхувлача новкъа.Хьа къахьегам мах баь варгвоацаш ба. Сона лов, хьо ираз долаш а могаш а хилар. Хьа вахар, къахьегам – дуккхача ноахалашта дола масал. Аз тамаш ю хьа вахарах, цIаькха а хьа ираз хилар, могаш,болх беш хилар лов.
Хьа сий деш вола адмирал Кругляков.
27. V. 96 ш.”
Сона хеташ, эрсий эпсара дика хьагойтад ший лоацача йоазонца, Салман духхьала гIалгIашта вайза, вийза ца Iеш; гаьнна вай мехкал арахьа а вовзаш хилар.
Фу дар Салмана сона деннача, латински алапашца даьча йоазон тIа хиннар? Из, вайна ховш ма хиллара, цун берригача кхоллама юхьиг яр.Эггара хьалха наьна меттала цо баь, кепа теха йоазув-тIахьехам бар из. Укх шера 96 шу дуз из йоазув дича денз. Вай къаман культура, литература дегIааха доладенна хьалхара шераш хиннад уж. Хьакхелла хиннад къаман йоазув, бакъда хIанзарчоа кIезига хиннаб цох пайда эца ховраш. Из хIама теркал а деш, къонавар а къаьнавар а каьхата мотт, цунга гIолла Iилмаш Iомадара тIахьехаш хиннав Озиев. Иштта хиннад цун доккха доаца йоазув. «ГIалгIай боккхийча а кагийча а нахага» яхаш хиннаб цун корта.Деш вай из: «Эггара хьалха гIалгIай, шоай боахамаш Iо а даьхка, баха хайшача хана,цхьаккха тайпа дунен сердало хиннаяц царна юкъе. ТIаккха хьалхагIа селий моллаш хьалъухаш, гIалгIашта юкъе, шоллагIа нохчий моллаш ухаш хиннаб, тIаккха гIалгIаша шоаш нах нохчашкахьа деша а моллаш хилийта аьнна а бахийтаб. Уж нах, дика дешаш, дийша а баьнна, моллаш а хинна цIабаьхкаб. ТIаккха уж баьде хинна бола гIалгIай, цу дин дешара тIехьа а баьнна, дунен сердалонах хIама доацаш дIаболабеннаб. Царна мотташ хиннад из дунен дешар дийша саг кераста хулаш санна, хIана аьлча дешар кераста наьха меттала доландаь. Шошта юкъерча моллаша, хьаькъал долаш волча сага шоашта школаш яхка езар аьлча а, чIоагIа раьза боацаш хулаш хиннаб уж, из дийшачох кераста хулаш санна хеташ.ХIанз укх сахьате из дунен дешар гIалгIай шоай наьха меттала арадаьннад, хIанз кхерам бац царна шоаш кераста хилар, хIана аьлча из дунен дешаркераста наьха меттала доацаш, шоай наьха меттала доландаь.
Сага ший ма хулла дунен дешар деша деза, моллагIча наьха меттала из дале а, хIана аьлча из дешар дийша саг кIоарга хьаькъал долаш хул, хьаькъал хулча долла хIама а хул. Дешалаш, гIалгIай кIантий, тIехье дага а лаьце, дешалаш!
Озанаькъан Салман».
Юххера, фу хилар аз дихьа хиннача кертерча гIулакхах. Массехк ди даьлча, юхавахар согазета чIоагIа эшаш дола йоазув кийча дий хьажа. Кулгаца язъяь ийс оагIув уллар дукха хIама дайнача Салмана къаьнарча истола тIа. Мехкахошта хIанзалца ца вохийтача тайпара дагавохийтар оаха Гойгов Iаддал-Хьамид, хIана аьлча цхьаннена цу дезалах ца ховш дола хIамаш дар Салмана ший юртахочох яздаьраш. Хьаэц вай цу йоазон тIара цхьа дакъилг: «Iаддал-Хьамида да ГIаьнажа Сипсо лаьттанца хьаьнала къахьегаш, ший кулгаца даьккхача беркатах пайда эцаш, ваьха мугIарера ахархо вар.Цун нана Маьрзет эхь-сабар, эздел-гIулакх хоза долаш, дикача къонахчун санна сий деш саг яр. Из мел йовзараша, хьамсара лоархIаш, Маьзи аьле йоаккхар цун цIи. Цу даьи наьнеи дика дезал бар: кхо воIи кхо йоIи.ЧIоагIа барттайна, Iимерза, вIаший юхь-эхь долаш, безаме бахаш дезал бар уж».Машар этта, дикагIйола ханаш яьхкача, Сипсой шоллагIвола воI Iаддал-Хьамид Аьлтий-Юртаи Дошлакъий-Юртаи юкъе доаллача доккхача ор чу (цхьачар атагIе оал цох, хий соца а даь,цунах Iам баь, цу Iам чу чкъаьрий чухеца а, хIаьта цу ора берда тIаягIачахьунах(дукха гаьнаш яьгIай цига хьалха) парк е а, наха цига салоIаргдола моттиг йилла а лаьрхIа хиннав. Кхы а дукха хоза уйлаш хиннай цун.
Лоацца аьлча, Озиев Салман волча аз бихьа хинна никъ, газета кхолха пайда боалаш чакхбаьлар. Дукхача йоазонхошта – боккхагIчарна а къонагIчарна а – юкъе хила вийзав са, айса дунен чу яьккхача хана, дукха журналисташ, хьехархой, Iилманхой байзаб сона, бакъда Озиев Салманах лаьца царгара дикадар мара хаза дийзадац. ГIалгIай цхьа кица да «Буц овлан тIара йоагIа» яхаш.Хетаргахьа, Салмана дикал а яр цун даьшкара хьайоагIаш, цар кхеваьвар из эздел, гIулакх, яхь йолаш. Уж шоаш а баьхаб шоай къаманна эггара эшаш болча моттиге хила гIерташ, къаман сий а, тайпан, цIен сий а лакха лоаттадеш.«Даьй исторех» яха цо язъяь статья ешшалца,сона бокъонца хайнадацар мел хьаьнала, бусалба динах боахкаш нах хиннаб уж.Салмана да ИсмаIали поэта Озиев Ахьмада да Илези ши воша хиннав. 1985 шера уж шаккха бусалба дешар деша нохчашкахьа вахийта хиннав. Наурерча Iусман-Хьажас хьехаш 10 шу даьккхад цар. Цигара цIабаьхкаб вежарий 1895 шера. 1898 шера уж цаI Долакха-Юртеи(ИсмаIал) вож ТIой-Юртеи (Илез) имамал леладе бахаб, цигарча наха дехарах.1901 шера Хьажий-ЦIа вода ИсмаIал. Цигара цIавеча Буро кIалхарча, тIаккха юха Долакха-Юртарча маьждигий имам хул цох. ЦIаькха Хьажий-ЦIа вода.Иштта хиннаб Салмана дай.
ИсмаIалий Салман ваь хиннав 1904 шера 1 феврале. Укх шера 115 шу дизад из вича денз.Вай къамах болча йоазонхошта юкъе эггарадукхагIа ваьхав из.Леча хана (2002 шу) 98 шу даьннадар поэта, кхы а 2 шера ваьхаваларе, бIаьра воалар из. Цу юкъа (1904 – 2002) дукха хIама де карахдаьннад цунна.Паччахьа зама йолаш, советий Iаьдал отталехь дуккха хьалха деш цо шоай юртарча кхо класс йолча школе. Керда Iаьдал эттача, хьехархойкийчбечакхаьбетта йолча курсашка, тIехьагIа цхьан шера йолча курсашка деш. Юххера из деша отт хьехархой техникуме (1930). Из яьккхача денз (1931), даим къахьегаш, дешар наха юкъе доаржадеча волаш, чакхваьнна ше валлалца йолча хана.Школашта кулгал деш, дешара тIахьожам лоаттабу инспектор волаш, гIалгIай меттала дешара книжкаш оттадеча гIулакхаший дакъа юкъехьош, хьавенав из.Цу хана, балха воллаше, чакхйоаккх цо Къилбаседа Кавказа лоаман хьехархой институт.1938 шу хьатIакхаччалца, вайна ховш да, гIалгIай алфавит оттадаьдар латински алапаш ларде ийца. ХIанзарчох вIалла тара дацар из. Леладе хала доландаь, из хувца, эрсий алапашца оттаде лоархI Iилманхоша.Цу тIа болх баьча комиссена юкъе хиннав Озиев. Кердача йоазонца кхелла книжкаш яздеш а, къахьег цо, рабфаке гIалгIай мотт хьехарца из тардеш.
Ший хьалхара байташ язъе из волавеннав 1924 шера. Цу гIулакхах дог ца эккхаш, тесса ца дуташ, йIаьхача заман чухь ший байташца наха салоIам бу Салмана. Хьалхара цун стихотворенеш дукхагIъяраш Ленинах, Даьхенах, дешарах хиннай, амма поэт воккхагIа мел хул дIашерлу цун тематически оагIув. Вай литературанна юкъе эггара хьалхара поэма язъяьр ИсмаIалий Салман хиннав.«Урдуви Тамареи» яхаш я из, цун, дукха хIама ца эшаш, бIаь шу дизад. ХIаьта а, селхан язйича санна, хоза екаш, езалуш, тахан а тIехьа лоархIаме дешаш гIеттадеш, доашхаш я из.Школе Iомаю поэма, дешархой уйлаш дика гучайоахаш хул 9 классе цох деш дола къамаьл, тохкаш йола турпалхой оамалаш. Вай деношка а кегаденна да урдош дахара а телара а гIулакх. Цхьанне 50 эзар лу, ваIадо оттадаьча беса,вокхо 150 эзар лу, кхоалагIчо – миллион, иштта кхы дIахо а. Болаш ба, йоI ехка,шоай киса диза гIертараш а. Цудухьа къалуш яц поэма. Озиевс поэмаш дукха язъяьй: «В. И. Ленин», «Лоаман лаьча», «Аьсет – халкъа йоI», кхыяраш.ДукхагIйола ха байташ кхоллаш яьккхай цо.Цар чулоацам тайп-тайпара ба. МоллагIа ха йолча наха цхьатарра езалуш а царна хьаькъал луш а я «Эздели гIожали» яха байт:

«Хало йоацаш, атта дулуш,
ХIама да из эздел яхар,
Адамий безам дукхагIа хулаш,
Сийлахь ду цо сага вахар.

Эздел лело атта да,
Бакъда сий цун лакха да.

Наха юкъе хоза доацаш,
ГIулакх да из гIожал яхар;
ЮххегIолла синпха лоацаш,
Деге дода гIожа Iахар.

ГIожал ийрча гIулакх да,
Iовдалала дакъа да.

Эздело даь дикахетар
Даьчун хам беш духьаллатт,
ГIожало даь халахетар
Даьра чов еш, дег тIа латт.
Даим эздел леладе,

ГIожалах дегI лораде. Литература довзаш болча наха лакхара мах баьб цун кхоллама. Масала, Мальсагов Увайса Абос яздаьд: «Мальсагов Кураза Зоврбикацеи Беков ДордагIа Темботацеи цхьана эггара хьалхарча деношка денз, гIалгIай советски литература дегIадоаладе дIаволавенначарех цаI ва Озиев Салман. Вешта аьлча, кховзткъа шу даьнна Iац из наьна меттала дола говзаме йоазонаш де волавенна, советски нах шоай вахар кхы а хоздара, тоадара, адамашта а, халкъашта юкъера машар а, вошал а чIоагIдара тIабехаш из хьавоагIа. Боккха а чоалхне а никъ баьб йоазонхочо вай халкъа литература дегIадоаладара, цунна юкъе вай заман а заманхочун а бакъдола сурт-сибат гойтара, вай заман тIехьадисача гIулакхашца тIом лоаттабара, уж вайна юкъера цIендаь дIадахара…»
Духхьала цхьа Увайса Або хиннавац цу тайпара уйла йолаш.Озиев Салмана кхолламах шоай дош аьннад Ахматова Раисас, Ведзижев Ахьмада, Гагиев Гирихана, Дахкильгов ИбрахIима,Осмиев Хьамзата, Хамхоев Вахас, Чахкиев СаIида, Албогачиев Мусас, Дидигов Бориса, Зангиев Микаила, Мальсагов Оарцхос, Патиев Йоакъапа, Муцольгова Раяс, Сагов Iалихана, Котиев Султан-Гире, кхычар. ТIехьарчо Озиева 100 шу дизарга ше даьча «Халкъа поэта биографецара цхьайола оагIонаш» яхача йоазон тIа аьннад: «Цкъа редакце заданегIа вахар со из волча. Цо болх беча цIагIа со дIачуваьлча, хетаделар сона цхьа ший тайпарча каьхатий дунен тIа се кхаьчача санна. Истолаш тIа, пенах хьалтеха, книжкай тархеш тIа – массанахьа хоза вIашкадаьхка, нийсагIа аьлча, Iояьхка е хьалъэхка каьхата листаш ядар.Истола тIа справочникаш дадар – дуккха справочни литература. Къаьсттача истола тIагулдаь дадар Iарбий меттала книжкаш. Цхьан баьссача пенах хьалтеха йоаллар цхьа ший тайпара схема.ДIаюхевахар со. Из яр йоккхача ТIаргамара хьадаьннача дерригача гIалгIай тайпаех болча наьха даьй цIераш тIайола схема.ШаьрагIа язъяь яр Гарбакхах хьадаьннача тайпай (Гарбаковар, Озиевар, Тутаевар, Осмиевар, Угурчиевар, Чопановар, Кулбужевар…) барий цIераш.
Цу дийнахьа со из волча кхаьчар имама Аш-Шафии цIерагIа ГIалгIай исламски института заказагIа Iарбий-гIалгIай-эрсий словарь оттадеш Салман воаллача хана…»
Белгалдоаккхаргда вай Котиев Султан-Гире дувцаш долча дошлорга чудоагIа 7 (ворхI) эзар дош. Из бокъонца яздаь ваьннавар поэт 1996 шера, цхьан юкъа арадаккха низ ца кхоачаш а илла, 2014 шера кепа теха арадаьккхад из.
Салман вича денз хIара пхи шу, итт шу мел доалача хана, нах вIашагIтехе, шу оттадийя, из ди дездеш Iаьдал дар цун ший а цун къонгий а.Цу тайпарча цхьан моттиге нийсвелар хIанз а университета студент вола сои соца цхьана деша вагIа Котиев Зяудини. Вай поэт, иллиалархо хиннача Хамхоев Элмарзий Ахьмада гIо-новкъостал де ухар со цу заман чухьа. 1979 шера дар из. Тхо пхелагIча курсе дагIар. Озиев Салмана 75 шу дузача хьийхавар Хамхоев Ахьмад. Машен цун йолаш яр, бакъда из дIалалла саг вацар. Зяудин водитела курсаш яьха вар, цудухьа цунга аьлар аз эттача моттига хьакъехьа. ВIалла новкъа доацаш, Хамхоев цу юбилее Дошлакъий-Юрта вига раьза хилар из.Цу дийнахьа дукха нах байзар тхона, Салман ваь ди дезде баьхкабар «Сердало» керттера редактор Тебоев Тухан, книжни издательствон директор Галаев Хьасан, нохчий литературни критик Айдаев ЮшаI, кхыбараш.Цу сарахьа со а Зяудин а Шолжа-ГIалий тIа юхадахар, къаьна иллиалархо а поэт а ийца.
Доккха дакъа юкъедихьад поэта таржамаш деш, кхыча къамех болча наьха йоазош гIалгIашта дIадовзийтара гIулакха. Уж дерригаш дагадеха а дийца а варгвац, хIаьта а царех цхьадараш хьоаха ца дича нийса хургдац.Соахка «Сердало» яхача книжни издательствос кепа теха арадаьккхад «Эрсий классика, таржам даь, гIалгIай меттала» яха кхо книжка – кхо том. Царна юкъедахача таржамашца да Салмана даьраш а. Масала, цо гIалгIай меттала даьхад укх тайпара йоазош: Н. Некрасов «ЗIамига мужге», «ДогIал хьалха», Л. Толстой «Пожарни жIалеш», «Циска кIориг», «Ломи жIалиги», «Пилла», «Аьрзи», «ГIургIажаш», «Харцлувр», И. Крылов «Бекарги боргIилги», «Пиллеи моськеи».
Хетаргахьа, поэта йита еррига литературни тIехьале биззача боараме хIанз а яйза даьннадац вай. Цунна тешал деш да шергара шерга газетий оагIонаш тIа арадувлаш дола цо даь йоазош. Дукха ха йоацаш кепа теха дар цо тIехьа тIакхувш долча ноахалашка даь васкет. Къаьстта цар теркам тIаоза безаш да аьнна хет сона наьна мотт Iомабара тIахьехаш цо аьнна дешаш.Цул совгIа, 2017 шера 28 сентябре дIадоладаь, «Сердало» газето массехк номер тIа кепа техар «Сона дагадоагIача хана гIалгIашта юкъе леладеш хинна даьех диса Iаьдалаш» яхача йоазонна.Цох къаьстта боккха пайда баьлар аьнна хет сона даьй эздел, цар дIакхихьа никъ бовза безам болча нахá. Укхаза дувцар саг ехар, зоахалола нах бахар, найц чувахар, совгIаташ дахьар, нускал цIадоаладар яха а кхыдола а вай заман кагирхошта дицлуш латта даьй Iаьдалаш.Цхьайола Салмана байташ шоаш а я васкет, хьехам санна екаш. Царех цаI я «Барт-цхьоагIо» яхар.Дезал бале а, юрт, мохк бале а, цар низ наха юкъе барти цхьоагIои хиларца мара бац.Из уйла цIаькха а хьалхайоаккх вайна цу байто:

«Гарахьяьнна хена ткъовро
Хьазилго а соттаю,
КIеззига миха Iимад хьаро
Из дIа-са а лостаю.

Ткъоврош шоайла барта хилча,
Дозала а сотталац,
Шоайла вIаший кхотаелча,
Уж миха а лосталац.

Иштта да нах барта хилар,
Цар барт-цхьоагIо цаI хуле,
ЧIоагIа хул цар шоай низ, хьинар,
Духьалъовтт уж денале».

Озиевах хьабаьнна дезал а из ше санна хьаьнала, нахаца Iимерза, тарбала ховш ба.Салман шозза саг йоалаяь хиннав. Хьалхаръяр Аушев Дреса йоI Хьава, шоллагIъяр Барханоев ИбрахIима ПаьтIамат хиннай. Эггара воккхагIвола воI Iаддал-Самид хиннав. Мохк меттаоттабаьчул тIехьагIа Наьсар-Керте школан директор волаш болх баьб цо. ШоллагIволча Султана 1954 шера Киргизера хьехархой институт яьккхаяр.Вай Сибрера цIадахкале, эрсий мотт, литература хьехаш хиннав из.1957 шера цIа а вена, Дошлакъий-Юрта ший болх дIахо а хьабеш вола Султан, пхи-ялх шу доаллашехь, юртарча юххьанцарча школан директоралла хьожаву. 1979 шера денз ше валлалца йолча хана, шоай юртарча №16 йолча ийс шера дешача школанна кулгал деш хилар из. Султан «РФ сердалон отличник», «Къахьегама ветеран» вар.
Мухарбика тIемхочун никъ хержаб. Из хIанз подполковника чин долаш, Дошлакъий-Юрта вах.
Тазрет мехкарашта юкъе йоккхагIа яр. Iаьлий-Юртарча школе завуч йолаш къахьегаш хилар из. Карарча хана из йоацаш я. Кхелхай 1993 шера.
Цунна тIехьа Шахразада йоагIа. Из цIи цох тилла хиннай Малхбоален фаьлгашкара турпал езаенна. Цо Нохч-ГIалгIай пединститут яьккхаяр. Филолог йолаш, болх баьб цо а. Из а 1997 шера кхелхай.
ЯлхлагIа Iаддрохьим-Хьажа ва.Из йIаьхача хана (17 шера) болх беш хилар Наьсарерча №27 йолча училище. ТIаккха, кIеззига бизнес лелаяь, муфтията гIулакхашка хьожаш болх бир. Цул тIехьагIа, Сипсой-ГIалий тIарча исламски института проректор хилар цох. Москве «Ислама байракх» яхача газета редактора болх бича, мехка столице шоаттеи кIиранди деношка гIалгIай мотт хьехаргбола школа хьаелл цо. Ала деза, гIалгIай мотт а эрсий мотт а – шаккха дика ховш из хилар. Цкъа-дале, аз дукха дийшад «СелаIад» яхача берий журнала лаьрхIа бе-беча къамийфаьлгашта цо даь таржамаш. ШозлагIа-дале, дукха ха йоацаш,вовзача цхьан сага сона елар «Даим а Россеца» («Навеки с Россией»)яха стихотворени. Из язъяьр а Iаддрохьим вар.
ВорхIлагIа Iалихан ва. Цо Москвера инженерий-гIишлонхой институт яьккхай. Цигара онкологически Центр яьча монтажникашта керте лаьттав из.
Мехкарех тахан цхьа Мадина мара йисаяц. Из а хьехархо я. Мадина яхаш а болх беш а МагIалбика районе я, цо Ахриева яха маьра тайпан цIи лелаю. Салмана Мадина РФ заслуженни хьехархо я.
Цу дезалера хьаваьнна 17 саг хиннав, хьехархочун болх беш. Цар юкъара балха стаж 600 шу да. Цар, кхетам бенна, нийсача новкъа баьха кагирхой мел хиннаб дувца дезац аьнна хет сона.
Цхьан сагах дийна истори да ала йиш яле, уж дешаш майрра ала йиш яр Озиев Салманах. Цунна яйнаяр паччахьа зама, революци ялар, Граждански тIом (1919 шера Наьсар-Керте лораеш деникинцашта духьала баьча тIем тIа хьоа човхабаь хиннаб цун, из бахьан долаш, воккха мел хул лергса дика доацаш вар Салман), Сийлахь-боккха Даьймехка тIом, къам дохадар, Сибрера цIадахкар.Цун вIашагIкхетараш хиннадар В. И. Ленина сесагаца Н. Крупскаяйца, Серго Орджоникидзе йоIаца Этереца, Гойгов Сипсой Iаддал-Хьамидаца, Зязиков Идрисаца, Мальсагов Зоврбикаца, Беков Темботаца, иштта кхы дIахо а. ТIеххьарвар геттара хьамсара хеташ , цунна «Беков Темботага» яха байт язъяьй Салмана:

«Зоврбика сийг сегача,
Цунах йоккха сердал яьр,
ХIара гIалгIачун дега чу
Из сердал чукхачийтар,
Вар из Тембот – хьехархо,
ГIалгIай хьамсара дезалхо.

Зоврбика тIехк кхеллача,
Цу тIехка тIа дулх диллар,
Сердалонна никъ биллача,
Из никъ наха бовзийтар,
Вар из Тембот – хьехархо,
Халкъа веза дезалхо.

Зоврбика лард еллача,
Цу ларда тIа цIа хьалдаьр,
Керда йоазув цо кхеллача,
Наха хьехаш, доаржадаьр,
Вар из Тембот — хьехархо,
Сий деш лоархIа дезалхо.

БIаьшерашка къайла яьлла
Метта хозне хьайийллар,
Эггара хьалха вай меттала
Стихаш язъе йолаяьр,
Вар из Тембот – хьехархо,
КъаьнагIа вола йоазонхо».

Озиев ИсмаIала Салмана хьабена беркате никъ гуш долча Iаьдало, цун къахьегам тайп-тайпарча паччахьалкхен совгIаташца белгалбаьккхаб. 1984 шера цунна еннаяр «Нохч-ГIалгIай АССР халкъа поэт» яха еза цIи. 2000-ча шера президента М. Зязиковс«Карахдаьннарех» яха ордени «Волга» яха машени елар поэта, иштта цунна еннаяр «Къахьегама сийле» яха медаль, РСФСР а НГIАССР а Лакхехьарча Совета президиумий Сийлен грамоташ, кхыдараш.
Кхелхав Озиев Салман 2002-ча шера ноябрь бетта 5 дийнахьа, ший 98 шу дизача хана. ДIавеллав Дошлакъий-Юрта.

С. Арчаков

№ 76-77 (12211-212), шоатта, 25 май, 2019 шу / суббота, 25 мая 2019 года

 
По теме
Общероссийское общественное движение «Бессмертный полк России» дал старт творческому конкурсу «Мы этой памяти верны», посвященному незабываемому подвигу солдат Красной армии в годы Великой Отечественной войны — битве за Ржев.
Историки реставрационной компании «АСМ Групп» обнаружили авторские чертежи каменных оборонительных башен Назрановской крепости, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе организации.
В Государственном музее изобразительных искусств Республики Ингушетия открылась выставка произведений живописи «Вместе с Россией!».
Микаил Гуцериев стал триумфатором Российской национальной музыкальной премии «Виктория», церемония награждения которой состоялась на днях, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Министерства культуры республики.
Махмуд-Али Калиматов поздравил военнослужащих и ветеранов управления войск национальной гвардии по региону с профессиональным праздником, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
В рамках реализации всероссийского проекта «ДоброВСело» врачи Сунженской центральной районной больницы совместно с волонтерами-медиками провели масштабное профилактическое мероприятие в сельских поселениях Чемульга и Аршты.
Газета Ингушетия
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования