Сакъердаме дувцараш

Сакъердаме дувцараш
Фото: serdalo.ru

ГIалгIай сакъердам ший тайпара дош долаш хул. ХIаьта цхьабола сакъердам къаьстта гIалгIачо мара, ма хетта кхетабергбоацаш а хул. ГIалгIай фольклора ший тайпара йола говзал я из. Дукха да вай къаман наха кхелла сакъердаме дувцараш, царех бIарчча дакъа дIалоацаш да доххьал цхьан Цагенах дола дувцараш. Кхашка, мангала, гота, оасарга, белхашка нийсбелча уж дувцаш шоай къахьегам сагота а чамза а хургбоацаш болх беш хиннаб наха. Тахан а нийслу цу тайпара гIулакх наха юкъе, бакъда хьалха санна дукха бац сакъердаме дувцараш ховш а уж дувцаш а нах. Цхьавола саг-м хул лаьрххIа уж Iомадеш цар дувцара говзал караерзаеш мара кхы хIама деш ца хилча санна. Амма дукха бац уж цу тайпара бола нах. ДIаьхий фольклор масса тайпара жанраш йолаш хул. Уж йолаш я гIалгIай фольклоре а, иштта сакъердама жанра а. ХIаьта хIанз дIахо оаха шоана доаладергда Цагенах дола массехк дувцар. Нагахьа санна шоашка гIайгIа, бала, сагото долаш хIама хуле Цагена гIулакхаш дагадоха мара дезац шоана. ХIаьта кхалнаха къаьстта «Цагена дарба» яхача дувцара теркам боре бакъахьа хетар сона.

МЕТТАХ ДIАЕХКА

Каст-каста наьхацига хьоашалгIа вахара тIера хиннав Цаген, Нийслуш хиннад дуккхаза а из цхьан фусаме водаш а. ДIа мел вахача, шоайцига вола аьле, хьоашалгIа вехаш хиннав цо фусам-да.
– Ма тоам болаш хIама дац-кх ер, цо селлара вехаш цIаккха а из волча хиннавац-кх со, – аьнна, Цаген волча хьоашалгIа ваха дагадехад царех цхьаннена.
Цаген мичахьа вах укхаза, хоатташ, кхаьчав из Цаген вахача коа. Бакъда, даггара лехача а ший говр дIаехка моттиг нийсъеннаяц цунна. Корах хIама а теха, Цаген ара а ваьккха, хаьттад цо:
– Цаген, мичахьа ехка еза аз ер говр?
– Даьллахьий, новкъост, укх са меттах ехкалахь из! – яьхад Цагена. – Ер ба хьона массадолчоа бехкебар.

ГIАШ ЛЕЛА ВЕЗАРГВОАЦАШ

– Къонах, ва къонах, мичара воагIа хьо? Фу леладу Iа? – хаьттад сихвенна новкъа водача Цагенага цун духьал нийсъеннача цхьан юртарча Iовдалча кхалсаго.
– ХIана ях Iа? Кашашкара воагIа, кашашкара, – аьннад селлара оамал йоацаш йолча цун дикка раьзавоацача Цагена.
– ИппIалий, са къаний! Даьра, воагIа хургвац-кх кашашкара-м! ХIаьта соахка венна тха да вайрий хьона цигача? – цIенхаштта юхахаьттад вокхо.
– Вайр! Вайр! – аьнна, дIаваха веннав Цаген.
– ХIаьта боккъала а хьадувцадалар Iа сона фу деш вар из цигача, – яхаш, хаттараш деш тIехьара дIайоалаш хиннаяц из кхалсаг.
– Ялсмала дIакхача шовзткъа тума эшаш циггача новкъа Iохайна вагIаш вар-кх, – аьннад цун Iовдалах цецваьннача Цагена.
– Вададай са! Из-м дукха ахча мичад. ЮхагIоргволаш вий хьо цигача? – хаьттад кхалсаго.
– Нийсса цхьа дии бийсеи далалехьа юхакхача везаш ва со! – цIенхаштта жоп деннад цунна Цагена.
– Боккъала а, цунга дIакхоачийта далара Iа ер, – аьнна, сихха шоай цIагIара хьа а дена, Цагенага шовзткъа тума ахча дIаденнад цо.
– Мел доккха дикахетар хиннад, меттахьа, сона тахан! Мел дика хIама де вIаштIехьдаьннад, меттахьа! – яхаш, доккхалаш де йолаеннай из Iовдала сесаг кастта чувенача ший марага. – Кашашкара воагIа со, яхаш цхьа къонах кхийттавар сох. Юххера а. тIатахкача, тха дас вайта хила мегаш а вар хьона из-м! ТIаккха цо фу йоахар хой хьона? Ялсмала дIакхача шовзткъа тума ахча эшаш циггача Iохайна вагIа йоахар хьона тха да! Миска-яI из! Дика болх ба хьона аз цу сагага мичара воагIа хьо, аьнна хаьтта а. Вешта, из-м со малий ца ховш тIехьвала а мегар. Дика болх баьбеций аз, цунга тхоай даьна эшаш дола ахча дахьийта?
– ХIай, хIай?! – ийкхад из Iехаяьлга гучадаьннача цун марага. – МалагIча оагIорахьа вахар из? Гаьнаваьнна хургвий из?
– Кхы дукха гаьнаваьнна а хургвац, Кхоана тха да волча юхаверза веза ший яхаш вар из, – аьннад сесаго, Цаген дIаваха моттиг белгала а йоаккхаш.
Сиха ший говра нувр а тилла, Цагена тIехьакхе а, цунгара ахча хьадаккха а лаьрхIад цо.
ХIаьта цхьан хи тIа йилла хьайра йолча ше дIакхоачача хана цIаьхха юхахьажача Цагена бIаргавайнав геттара говр сихъяь шийна тIакхувш воагIа говрабаьри. Из малув а, цо леладер фуд а кхы уйла е ца езаш сиха кхетадаьд Цагена. Из бахьан долаш ваха сиха хьаьр чу а ийккха, хьаьрхочунга аьннад цо:
– Жи новкъост, сихагIа дIалачкъалахь! Хьо ве аьнна воагIаш ва хьона из дIа воагIа говрабаьри.
ХIаьта вож цох тийша сиха хьаьр кIала дIалачкъав.
– Мича вахар из вошийна вир? – хаьттад Цагенага, геттара вувхьа а вувхьаш, кастта хьаьр чу ийккхача баьречо.
– Малув Iа вувцар? – хаъттад Цагена, къайлагIа хьокхаш санна, хьаьр кIала пIелг Iо чу а хьекхаш.
ХIанз-м мича гIоргва хьо, аьнна хеташ вола говрабаьри сиха хьаьр кIала ваьннав, хIаьта Цаген цун говра тIа а хайна дIаийккхав. ХIаьта хьаьрхо бехке воацилга а хайна, хьаьр кIалара хьалваьлча, говр йоацаш хиннай.
– Аьъ, хIанз фу леладу Iа? Говр мича йихьай Iа? – хаьттад гIаш чувенача ший марага цун сесаго.
– Цу хьа даь ялсмала гIаш ваха везаргвоацаш цу сага дIаелар-кх! – яьхад кхы а чIоагIагIа догдаьттIа чувенача Iовдалча сесага маро.

ТIАККХА МАРА IОКХОССАНЗАР

ВIалла дага а доацаш, иштта атта шийна дика говр а, цунца нувр а, кхаьла дирст а нийсъяларах чIоагIа доккхал деш хиннав Цаген. Каст-кастта цу говра тIа а хайя, ший гаргара нах болча хьоашалгIа водаш хиннав из.
Иштта цхьан дийнахьа новкъа ваьннача Цагена тIакхаьчаб цхьанна сага де во а долаш, дика ма дергдац оаха аьнна дув биа арабаьнна къуй.
Ше малув дIахайтачул тIехьагIа, ше хьоашалгIа водача фусам-даь цIи а йоахаш Цаген цкъарчоа уж тебе гIийртавале а, тIаккха царна духьал ший деррига денал ураоттадаьдале а цох хIама хиннадац. Из говра тIера Iо а кхесса, цун говр а ийца дIабахаб къуй.
– Ай, хье со волча воагIа хIана аланзар Iа царга? – аьннад Цагена шийгара говр дIаяккхар дIадийцачул тIехьагIа фусам-дас.
– ТIаккха мара-м со цар бокъонца говра тIера Iо а кхоссанзар, – яьхад Цагена.

ХIАНЗ ЧАКХДАЬННАД ВАЙ ГIУЛАКХ

Цхьан дийнахьа хьунагIа ваха араваьнна хиннав Цаген. Водаш-водаш, дикка кIоарга хьуна юкъе из кхаьчача хана, шийца вIалла герз а доацаш волча цунна духьалйолаеннай йоккха, бирса ча. ХIаьта шийна из ча тIакхетача хана Цагена теха цIогIа хеза, цигга тIанийсвеннача цхьан лоамарочо ший йоккха шалта а теха, из ча йийнай. Иштта дага а доацаш ше дийна висарах гIадвахача Цагена цу лоамарочунга аьнна хиннад:
– Хьайца хьай доттагIий а боалабеш со волча хьоашалгIа ва веза хьо, Тахан вувчара Iа со кIалхараваккхарах, аз шортта ахчеи совгIаташи лургда хьона а, хьа доттагIашта а.
– Аз ше вувчара кIалхараваккхарах сона а, аз сайца боалабаьча новкъосташта а шортта ахча лургда аьннадар сога Цагена. ХIанз сайца цига мала вугаргва ца ховш вагIа со, – аьннад лоамарочо ший лоалахочунга, из гIулакх нийсденна цхьа кIира даьннача гIолла.
– Цу гIулакха-м сагота хила везац хьа, со веча мегаргвеций цига? – лоалахочо а аьнна, Цаген волча дIакхаьчаб уж.
ХIаьта геттара кье а меца а вахача Цагенага хиннадий царна дала а шийна дита а ахча а совгIаташ а? ХIаьта башха тоам ца хеташ, цар Цагенага хIама дIа а ца хьоадеш, хIаьта вокхарна Цагена е ахча а е совгIаташ а дIа ца луш, цхьа ди а, ши ди а, кхо ди а даьннад.
– Из хьай лоалахо Iа вувре, аз шоана лургдола ахча деррига а хьайна дусаргдар-кх хьона! – аьннад тIаккха цо фу ду хьажа дагахьа, лоамарочун уллув ваьнна венар геттара цIаьрмата саг волга хоаденнача Цагена.
– Мегаьд, со раьза ва, – аьннад вокхо.
ХIаьта Iовижа уллаш волча ший лоалахочунна тоха аьнна цо тур хьалъайдешше а, Цагена цIогIа техад:
– Аьъ, воше, укхо вув хьо, хьалгIатта! – аьнна.
– Чано вувчара Iа со а кIалхараваьккхав, тIаккха хIанз укхо вувчара аз хьо а кIалхараваьккхав. Хьона ма гарра, хIанз со хьона ахча дала дезаш а вац е из сона дала дезаш хьо а вац, ХIанз шо шоай цIадахача чакхдаьннад вай гIулакх, – аьннад Цагена.

ЦIАЬРМАТАЧА ФУСАМ-НАЬНАГА АЬННАР

Цхьан дийнахьа кхыча юрта бахаш болча ший гаргарча нахах бIаргтоха ваха хиннав Цаген. Цхьацца хаттараш деш хабар дувцарал совгIа, наькъа бIоахалагIа дикка кIаьд а мец а веннача Цагена хьалхашка вIалла а яа-мала хIама оттаеш хиннаяц фусам-нанас. Юххера оттаяьр а Цагенах башха хьаша лаьрхIа хIама хиннаяц, духхьал кIолд яьккха даьсса морзи шийла сискали мара.
– Бокъонца кхы яа-мала хIама йоацаш ба-хьогI ераш е со ца лархIар да-хьогI ер? – аьнна хеташ, дIа а хьа а бIарг лекхача, Цагена бIаргабайнаб кора тIа латта хIаьтта мара хьабаккханза бола керда налхеи, уйчен кIала хьалъэлла улла боккха устагIан думийи. Цул совгIа, маьнге кIала латташ хиннад тускар дизза фуаш.
– Эшарт, – кхайкав из фусам-наьна цIи а яьккха, цо ше ца лархIар чIоагIа новкъа долаш, – со-м шух бIаргтоха мара венавацар, Дика хет сона шо ишгта дика хьал-торо йолаш доахкаш. Баркал хьона, Iа сона даьча хьоашалах. ХIаьта тахан Онгаштара ваьнна со шунцига воагIаш, сона фу дайр хой хьона?
– Хац, даьра, сона-м. Iа хьа ца дийцача, сона сенах ховргда из? – аьннад фусам-нанас.
– ТIаккха-м сога ладувгIалахь, – аьнна, волавеннав Цаген. – ВIалла дага а доацаш, цхьа боккха текхарг духьалбаьлар сона. ХIаьта аз дIа шун маьнге кIала тускара чу дадаш дола фуаш санна дола тIой кертах дийттача, цу дIа шун кора тIа латташ бола керда налха санна хьоа хьаарабаьлар цун. Из бакъдеце, дIа шун уйчен кIала хьалъэлла уллаш бола думи тIакхийтта лалва со!

КХО ШАЙ МАРА ЦА ДОАККХЕ А

Из ялар шийна мелла халахете а, вIалла деналах ца вохаш, гонахьарча наха ший догдаьттIалга дIа ца хойташ, царна хьалхашка доастама, эсала ца хьовзаш, бокъонцарча къонахчо санна дIадерзадаь хиннад Цагена ший сесаг енна таьзет.


ХIаьта цул тIехьагIа дукха ха ялалехьа Цаген геттара чIоагIа маьлхара а гIайгIане а волаш зийнача цун лоалахочо, ший цох чIоагIа дог лазаш санна кеп а оттаяь: «ХIанз фу хиннад цигача, Цаген?» – аьнна, Iоттар а еш, бехк баьккхаб Цагенах.
– Даьра, воше, соахка кхо сом а денна аз ийца хинна цаI мара йоаца вир-м еннай! – аьнна, лоацца цун хаттар дIадерзадаьд цо леладер кхетадаьча Цагена.
– Ай ва Цаген, хьай сесагал а дукхагIа езар хьона из вир? Из елча-м мича эттавар хьо селлара халча! Ма чIоагIа саготду Iа цунна? – аьннад фуннагIа-моллагIа даь а из хьовзавинза Iе дагавоацача лоалахочо.
– Цу хана-м массаварг а: «ВIалла а сагот ма де Iа, Цаген! Дукха хьай са ма даа Iа, Цаген! Оаха кастта хоза нускал доаладергда хьона!» – яхаш, сона гонахьа ма хьувзарий шо, – аьннад цун хабарах шийна дош ца хеталга дIахайта ловш волча Цагена. – ХIаьта хIанз, вир а денна со висача хана, цхьанне а хIана алац оаша, эггара дикагIдар-м хац сона, кхыметтале эгтара эсалагIдола вир эцаргда оаха аьнна а? Хоза нускал доаладергда хьона, яхаш, даьсса хабар дувцарал халагIа да мотт сона, цох кхо шай мара ца доаккхе а, сона вир эцалга!

ЦIАЬРМАТАЛ

– Боккъала а, са лоалахо, аз из хьайга хьоадирах бехк ма баккхалахь. ХIаьта а, тIехьагIа из хьона ханза дусаргдоацандаь, тахан из хьога дIа ца аьлча валац со. Тахан Iуйранна шун Iатто муIа Iетта тха етт бийнаб, йоах. ХIаьта из хьога дIахайта а цох сайна хьогара хIама доагIий-хьогI, аьнна, хатта а венавар со, – аьннад цхьан дийнахьа ший лоалахо волча вахача Цагена.
– ТIаккха, тIаккха, Цаген? Из-м вIалла а Iаттан да бехке ве доагIаш хIама дац! Бага мотт а хьаькъал а доацача Iатто даьчунна со сенна бехке ва? Таханарча денга кхаччалца хье укх дунен тIа вахаш, из а кхетадаьдеций Iа? Етт-м, из са бале а, хьа бале а, хьайба ма дий! Фу бекхам бергба цунна? – аьнна, юххера тIатоIIабаь бехк баьккхаб Цагенах лоалахочо.
– Аьъ, ма гIалат ваьнна хиннав со! Ха-м, даьра ховр сона Iа из иштта дIадерзадергдолга. Вешта, из-м кхыча тайпара хиннад: шун Iатто а ца бувш тха етт, тха Iатто бийна хиннаб шун етт, – аьннад тIаккха Цагена.
– ТIаккха-м, воше, юххьанца денз гIулакх ше долчча тайпара дувца дезар, – яьхад, фуннагIа даь а Цагенагара хIама яккха дагаволча лоалахочо.

ЮХМАЧЧАХЬА

Мецвелча яа дагахьа, ший ворда чу йоккха харбаз а йилла, мангал хьакха аргIе ваха хиннав Цаген. Из дIа а хайна, Цагена харбаз яа лаьрхIад цун лоаллаха йол хьокхаш боахкача кагийча наха. ХIаьта, дегабуам хургбоацаш, царех цхьанне ворда чура харбаз новкъостага дIа а енна, Цагенаца къамаьл дешше, вокхо харбаз дIайихьай. Болх беш ваьлла дикка мецвеннача Цагена харбаз яа лаьрхIача, из йоацаш хиннай,
– Аьъ, са харбаз йихьар-кх оаша! – аьнна, тохавеннав Цаген.
– ВоллахIий, Цаген, хьа харбаз ма йихьаяц аз! – аьннад Цагена дегабуам баьчарех цхьанне, харбаз хьаийцачо.
– Воллахьий, Цаген, хьа харбаз ма ийцаяц аз! – аьннад вокхо, из дIайихьачо.
– ХIанз шинне а юхмаччахьа баал из дув! – яьхад царех шекваьннача Цагена.

ХАЛОИ АТТОИ

– Эггара халагIдар а фуд, хIаьта эггара аттагIдар а фуд? – хаьттад цхьан дийнахьа пхьегIа тIа гулбеннача наха юкъе белггала маьлхара волаш латтача Цагенага.
– Цхьаккха хIама а хургдий-хьогI укх дерригача дунен тIа а ший сесагаца къувсарал халагIа, – аьннад Цагена. – Цхьабакъда, цкъа цо яхар а даь хьо цунна дIакараводе, цул аттагIа а хIама дац!

МАНГАЛА КИЙ

– ТIадувхача барзкъах эггара лоархIамегIа малагIа хет хьона, Цаген? – хаьттад цхьан саго.
– Сай мангала кий хет-кх! — яьхад Цагена, – Цудухьа лелаяций аз из сай керта тIа тилла а.

ДIА ЦА БАХЬИЙТА

Ший цаI мара йоацача газа кач гургал а элла, из йохка дагахьа вира тIехьа а йийза, базар тIа ваха хиннав Цаген. Цигга цун тIанийсвеннача кхаь къуно из хьовзаве лаьрхIад. ХIаьта кастта царех цхьанне газа кач баьлла гургал къайллагIа хьа а баьста, вира цIогах эллаб, хIаьта газа дIайигай.
– ХIанзалца газа кач эхкаш хинна гургал вира цIогах бехкача кхаьчад вай гIулакх, Цаген? – аьннад, цхьа ха яьннача гIолла хьатIавенача шоллагIча къуно.
– Эйяхь, жи, са вир дIалацалахь! – аьнна, сиха цунга ший вир дIа а енна, газа лаха дагахьа дIа-юха веддав Цаген.
ХIаьта цу гIулакха гIадваха вож, Цагена вир а ийца, къайлаваьннав.
– Газа а мича корайир сона, хIаьта вир а дIа ма йигайий са, – яхаш, хинначох уйла еш цIаводача Цагена цхьан гIувна йисте геттара корта а чубахийта, гIайгIане вагIаш цхьа саг вайнав.
– Фу даьд хьона? ХIанав хьо ишта гIайгIане? – хаьттад дIатIавахача Цагена.
– Даьра, Цаген, сов хьогвенна хий эца дагахьа со Iочувийрзача, укх гIув чу бохча Iо чу ма дежад са! ХIаьта из хьалдаьккхачунна, дограьза а долаш, цох нийсса ах ахча ма лургдар аз, – аьннад вокхо.
– Из бохча хьалехача, газа е вир юхаметтаотта мегар-кх са, – аьнна, гIадваха, сихха Iодаьха ший барзкъаш цунга дIа а кховдадаь, гIув чу Iочуваьннав Цаген. ХIаьта велхаш вагIаш хинна кхоалагIвола къу, цун барзкъаш а ийца, дIавахав.
Лахарах бохча а ца корадаь, хьалкхайкача, саго хьал а ца воаккхаш, гIув чу тоъал ха яьккхай Цагена. Юххера а, цо детта цIогIа хеза, базар тIара боагIача наха ше хьалваьккхача, дIакхайда картах боккха хьокха а баьккха, из лестабеш ший цIенгахьа бодача новкъа Iоволавеннав Цаген.
– ХIанз фу леладу Iа, Цаген? – хаьттад цох цецбаьннача наха.
– Даьра, воалл се мукъагIа шуга дIа ца вахьийта! – яьхад Цагена.

ШИЙ ДЕША ДА

– Даьллахьий, Цаген, сона чIоагIа дукхавезавенна саг ва хьо, боккъала а со волча вена тухах-сискалах кхетавалар хьо! – яхаш, уж вIашагIа массаза кхетт соцаш хиннавац цхьа саг.
Юххера ший вира тIа а хайна, из волча хьоашалгIа ваха хиннав Цаген. ХIаьта цунна даа оттадаь хIама духхьала хохи сискали мара хиннадац.
Цу ханна цар коанаIарга венав цхьа сагIадехарг.
– Волле, волле, дIавала укх коанаIаргара! Со дIааравоале, аз во лоалларгва хьо! – аьнна дIааракхайкав цунга фусам-да.
ХIаьта а дIаваха башха сихлуш хиннаваи сагIадехарг.
– Ер ший деша да волга-м аз тешал дергда хьона. Воллелахь новкъост, сихагIа дIагIолахь! – аьннад Цагена, ше вагIачара дIа а кхайка.

МИЧА ДАР ШО?

Цхьан юртарча наьха доахан доажаде этта хиннав Цаген. ХIаьта цар, из шоайла эсалагIа а хеташ, дилла цхьацца Iоттараш еш вуташ хиннавац. Цу гIулакха раьзавоацаш, садеттарах кхы хIама хургдоацалга а хайна, царна болча бекхама хIара денна «Iалаьлов, оарц дала!» – аьле, цIогIа тохаш хиннад Цагена.
– Фу хиннад цига, фу даьд? – яхаш, баьхке хьаовтташ хиннаб оарцагIа боагIа нах.
– Iоа говрабаьри хила дехьаваьннавар, из къу ва мотташ вар со! – оалаш хиннад Цагена.
– Iовдал, ва Iовдал, моллагIа говрабаьри бIаргавайнав яхаш, доаккхаш хилац хьона из оарц! – аьле, бартбийтте дIаболхаш хиннаб вожаш.
Иштта цкъа-шозза кхы а Цагена оарц далар дийхача, из кIорда а ваь, цхьаккха а саг венавац оарцагIа.
– ХIа-хIа, хIанз сона хов шоана фу де деза! – аьнна, сиха дIаюстара а лаьлла, деррига Iул черсий аьлашка дIадехкад Цагена.
Ше даьчох вIалла шек а воацаш, сайранна боад берзача хана, гIадж а лувзаш, шортта юрта юкъе гIолла Iоволавеннав из.
– Аьъ, Цаген, мичад тха доахан? – хаьттад шоай бежа духьал баьхкача наха.
– Мича дар шо, аз оарцагIа довла яхача хана? – яьхад Цагена. – Черсий гIаьрахой низ сачул сов а баьнна, шун доахан-м цар дIадигар!

ЦАГЕНА ДАРБА

В1алла а ший мараца барт товш хиннабац цхьан сесага. Мара дика а во а дош аьлча, сесаго кхоъ юха оалаш хиннад. Маро саца аьлча, бокъонца дов доаккхаш хиннад сесаго. Иштта дешо дош доаккхаш, кастта геттара айхьазабаьннаб уж.
– Сенах баьлар вай из кьовсам? – аьнна, маро хаьттача, бахьан дагадоагIаш деце а, кьовсам кхы а кIоарглуш хиннаб.
– Хьо ва-кх, къавеннар, вIалла а соцаргвоацаш, цхьанна хIамах а тоам хургбоацаш, – оалаш хиннад сесаго.
– Хьо да-кх дунен шайтIа, – яхаш, тIехьашка воалаш хиннавац мар.
Водачоа а воагIачоа а дIахозаш хиннай цар гIараш. Лоалахой а сатем байнаб.
– Цаген волча гIоялара хьо, цо хьеха мегар хьона шун барт хургболаш йола молха, – аьннад сесагага цхьан дийнахьа цар г1араш геттара кIордаяьча лоалахочо.
Йолаенна шоллагIча дийнахьа Цаген волча а яха, гIулакх ше ма дарра дIадийцад сесаго.
– Мегаьд, – аьннад Цагена, – дика дарба хьеха хьожаргва сохьона. Аз яхар Iа кхоачашдой, кастта барттовргба шун. Укх кхабилга чура цхьан гаьнарча мехкара ена «сабара молха »лургья аз хьона. Мар хьайга ле ма воламавеллинге, укх чура цхьацца къург бергба Iа, из саццалца молха хьай бага а лоаттаергья Iа!
Цу гIулакха чIоагIа раьза хинна, Цагена баркал а аьнна, кхабилг а ийца, цIаяхай сесаг. НиI а йийла, из цIагIа дIачуйоаллашше, цунга ле волавеннав мар:
– Мича лел хьо? Даа хIама а хIана дац, мала хIама а хIана яц?
Цунна духьал хIама а ца оалаш, шорттига дIа а йийрза, шийна Цагена еннача «молхах» кьург баьб сесаго. Цо питаvа духьала хIама ца аларах цец а ваьнна, тийнав мар. Цох сов гIадъяха, сиха даахIама кийчде эттай сесаг. Цхьабакъда, сов сихъяларах, бера пишка Iоакьинг Iойожаяьй цо. Из бахьан долаш юха а ле волавеннав мар.
– Уж ши кулг юхмаччахьа да хьа! – аьннад цо.
Цо дувцар шийна хьалха мо новкъа дале а, дIайийрза юха а Цагена еннача «молхах» къург баьб сесаго. Сесаг юхайист ца хиларах шек а ваьнна, кастта юха а тийнав мар.
Цу хана денз, Цагена ма аллара, мар ле волавелча, сесаго «молхах» къург беi хиннаб, вож соцаш хиннав. Цу тайпара кастта барттайнаб цар.

Кийчдаьр И. Айюбов

 
По теме
Общероссийское общественное движение «Бессмертный полк России» дал старт творческому конкурсу «Мы этой памяти верны», посвященному незабываемому подвигу солдат Красной армии в годы Великой Отечественной войны — битве за Ржев.
Историки реставрационной компании «АСМ Групп» обнаружили авторские чертежи каменных оборонительных башен Назрановской крепости, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе организации.
В Государственном музее изобразительных искусств Республики Ингушетия открылась выставка произведений живописи «Вместе с Россией!».
Микаил Гуцериев стал триумфатором Российской национальной музыкальной премии «Виктория», церемония награждения которой состоялась на днях, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Министерства культуры республики.
Государственный музей изобразительных искусств Ингушетии получил в дар от известной художницы Индиры Ильясовой две картины ее кисти — «Осень» и «Маленький джигит», сообщил нашему изданию представитель учреждения.
В Национальной библиотеке Ингушетии проходит выставка, посвященная 120-летию известного ученого-кавказоведа Евгения Крупнова, проинформировала наше издание пресс-служба регионального министерства культуры.
Махмуд-Али Калиматов поздравил военнослужащих и ветеранов управления войск национальной гвардии по региону с профессиональным праздником, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Суд апелляционной инстанции по уголовным делам Верховного суда Ингушетии 28.03.2024 рассмотрел материал досудебного производства по апелляционной жалобе защитника на постановление Магасского районного суда,
Верховный Суд
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
В рамках реализации всероссийского проекта «ДоброВСело» врачи Сунженской центральной районной больницы совместно с волонтерами-медиками провели масштабное профилактическое мероприятие в сельских поселениях Чемульга и Аршты.
Газета Ингушетия
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования