Сийдола гIишлонхо

Гобаьккха дIа мел хьежача хьалъеш латташ гIишлош я вай республике. Хьалха лоха, къаьна, тиша цIенош даьгIача моттигашка урагIъух массехк гIат дола вIаштIардаь цIенош. Ди тIехьа эргабоалаш, тоалуш боагIа вай мохк. БIаьш, эзараш болча наьха кулгаша хьакхоллаш йола хозал я къонача республикан сибат даьккхар. Цу къахьегамах доккха дакъа доал гIорваьннача гIишлонхочун Эстамиров Бексолта Хьамзата. Укх шера 70 шу дизад цун. Цо хьабена вахара никъ дуккхача халонашца бувзабенна хиннаб, бакъда царех бIа ца къожабеш, даим дIахьалхаухаш хьавенав из таханарча денга кхаччалца. Цунга хьежжа да цо даьха толамаш, ший мехка а къаманна а йита тIехьале.

Хьамзат ваь хиннав халача хана, кхо шу мара даьнна хиннадац вай мехках даьха. Вешта аьлча, из ваьв 1947 шера 15 феврале Казахстана Павлодарски областа Черноярка яхача юрта. Эстамиров Эсе Бексолтаи Медов Хоасбота Заллеи боккха дезал хиннаб: кхо йоIи виъ воIи. Уж берригаш, цхьан йоIагара дIа мел ийккхараш, Хьамзатал боккхагIа хиннаб. Сибре, зIамига долаш, кIаьнк-йиIиг ла цар, цига денз дIабараш юха мехка а баьле, шоай дезалашца могаш-маьрша баьхаб йIаьххача хана. Тахан уж боацаш ба, бакъда цар дезалаш бах шоай хьамсарча Сурхо тIа. Ала деза мехках боахаш а, уж укхаза баьха хиларах. Хьамзатал зIамагIйола цхьа йиша Лейла мара, цун нанас баьчарех саг висавац карарча хана.

Гаьнарча мехка дIадоладаьд Эстамировс ший школера дешар. ХIаьта а из цига чакхдаккха кхоавиц, хIана аьлча массехк класс цо яьккхача хана цIабахка мукъа бале, дешар цхьан юкъа соцаде дезаш хул. ДIахо деш цо хьамсарча юрта, укхазара №1 йола юкъера школа чакхйоаккх зIамигача сага. ГIишлонхо хилале дукха а бе-бе а балхаш де дийзад цун. Кхыча сага цо хьабена никъ ловргбацар, халонашта садетта сабар хургдацар аьнна хет. Цо къахьег Нохч-ГIалгIай респотребсоюза авторемонтни завода электрик волаш, Наьсарерча «Электроинструмент» завода ОТК контролёр хул цох тIаккха, карьера болхло, Узенерча ОРСа шофёр-экспедитор, гIишлош еча комбината мастер, ПМК-432, ПМК-155, ПМК-105 прораб, керттера инженер, Сурхо тIарча ногIараш хьадеча завода слесарь, СГПТУ – 27 боахама даькъах вола директора заместитель, иштта кхы дIахо.

Хетаргахьа, хьалххе белгалбаьбар цо ший хургбола вахара никъ. Цудухьа из деша вода Шолжа-ГIалий тIарча мехкдаьтта института гIишлонхой факультете, 1971-ча шера из чакх а йоаккх. Дешар – из къахьегам ба. ХIаьта, вайна ховш ма хиллара, цхьаккха а къахьегам атта бац. ГIишлонхо хила безам болча сага дешар къаьстта а хала да аьнна хет сона. Цига деша вагIа саг, хIаман чIоагIа хьисаб долаш, чертёжаш оттае а кхетае а ховш, каьхата тIара хIама, фаьлга тIа дувцача тайпара, вахаре хьаде ховш хила веза. Нагахьа санна кулгалхо вале-м нахага болх нийса хьабайташ, кхоачамбоацар зувш, из мишта тоаде деза хьалхадаккхаш хила веза. Цу тайпара Хьамзат хиннавецаре, иштта сиха лакхлургвацар из балха тIа, цунна гонахьа кхоталургбацар дикка кулга говзал йола гIишлонхой.

1992 шера МагIалбикерча гIишлонхой участкан кIийлен тIа хьаю цо «Неон» цIи йола зIамига предприяти. Дикка дегIаена из 1995 шера ГIалгIай Республикан чуйоагIача гIишлонхой цхьанкхетарашта юкъе эггара йоккхагIъяр а толаме къахьегаш яр а хиле дIаотт. ХIанз кхыча тайпара тулл цох цIи а, цох хьахул ЗАО (къайла акционерни юкъарло) «Неон».

Хьамзат цу хана денз таханарча денга кхаччалца цун генеральни директор волаш хьавоагIа. Дукха, бехктокхаме декхараш хул цунна а цо кулгал деча болхлошта а хьалхашка латтараш, къаьстта а Магас хьалъеча лостамца дувзаденна. Республикан столица кхыча гIалашца, юрташца хотташ бола шиъ никъ булл цар. ЦаI Наьсарера тIабоагIаши шоллагIбар Iаьлий-Юртаца ювзаши. Цул совгIа укхазара хин, тока, газа Iалашо лоаттаерг мел дола гIирсаш хьадаьраш уж ба. Иштта хьалъяьй Шолжа районера «Магас» оала аэропорт, 210 квартира йола Магасаре нах баха цIаи берий беши, укхазарча администраце цIа, шоай фирманна лаьрхIа офис, коттеджаш йола микрорайон, Сурхо тIара №3 йола юкъера школа, кхыйола гIишлош. Арахьара низаш тIа ца хьехаш, уж шеддола балхаш хьадаьраш ювцача фирман къахьегамхой ба. МоллагIча чоалхнеча балхах лоархIабеш ба укхаза вIашагIкхийтта говзанчаш. Цхьайолча хана вIалла дулургдац аьнна хетар а хьаде карахдоал царна. Массехк шу хьалха дар из. Магасерча Д. Мальсагова цIерагIча урамагIа цIенош дотташ боахкар сона болхлой. ЧIоагIа дIайха денадар из ахка, малха кIалха делкъа хана нийсвенна саг ватта тарлу-кх аьнна хетийташ. Кагий нах боахкар гIашлой наькъаш дехкаш, бордюраш Iоувттаеш. Аз чIоагIа тамаш йора царех, дIаэтта а саг ца лоатталуча малха кIалха бIайхача асфальтаца, езача бетонаца болх барах. Царех цаI, сов йIовхала сатоха ца могаш, даим хий кхухьаш вар, амма йIовхала маганзар уж кагий нах къарбе. Деррига балхаш даь чакхдаьхача мара, цигара дIабаханзар уж. Вешта аьлча, лакхара бехктокхам болаш, шоашта тIадилла хIама дика а дизза а кхоачашдеш бар уж, цига мел яьккхача хана. Цар иштта чIоагIа хьийгача къица, шоай хьаким лархIар дар аьнна хет сона. Болх во баь цунна бIаргабайта эхь хетачох тара дар цар леладаьча гIулакха сурт.

Хьамзат ше, вувцаш хезавале а, бIаргавайнавацар сона укхаза ваха валцца. Из фу оамалаш йолаш саг ва хацар. Цхьан дийнахьа карта лард йолла дагахьа кIоаг баккха йийхача тракторо, цу кIалха тока кабель боаллий а ца ховш, из хоадабаьбар. Ток-м яцар цу чу, хIаьта а цкъа эшаргболаш хилча, тоабайта безаш бар-кх из. Берригача электрикашка аьлча, сонеи сонеи хац яхаш, из тоабе саг воацаш висар со. ТIаккха вахар со Эстамиров волча. Со чуваьлча магIарча цIагIа уллача ламаза кIувса тIа вагIар из, согахьа букъ болаш. Из йистеваларга хьежаш вагIаш, гIулакх хургда-кх са, аьнна, уйла ессар са дег чу, хIана аьлча Далла гIулакх деш вола саг, наьха гIулакхага а хьожаш хул. Аз сай лоткъам дIабича, из болх ховш волча сага тIавахийтар цо со, кIира далале кабель хеттар. Цу хана цох а цун гонахьа болх беш хиннача нахах а бакъахьара нах хийтар сона. Из иштта хилара дола тешал дуккхаза а хезад сона тайп-тайпарча нахагара, къаьстта а цо гIо-новкъостал даьрашкара.

Ший дикка ха яьннаяле а, дIахо а къахьегаш хьавоагIа из, цо хьийгача къих цунна еннай «ГIалгIай Республикан заслуженни гIишлонхо» яха цIи, иштта из ва Российски Федераце сийдола гIишлонхо, сийдола саг (гражданин). ТIеххьара цIи цунна еннар я юкъарлон совгIаташи цIераши телаш йола Ерригроссийски комитет. Къахьегаш вале а, хIаьта а дукхагIдола дукъ шоашта дIатIаийцад цунна уллув болх беш болча къонгаша. Шин сесага (Картоева ПаьтIамата, Цурова Лейлас) ваь ийс дезалхо ва Хьамзата. Царех виъ – Ислами, Халити, Ахьмади, Хизари– Москве къахьегаш ва, уж а ба шоай дас бу болх беш. Кхо воI – Хьасан, Мухьмад, Хамбор – даьца «Неоне» къахьегаш ва. Берригаш лакхара дешар дийша ба уж. Цхьабараш гIишлонхой ба, вожаш – бухгалтераш, кхоалагIбараш – экономисташ.

Хьамзата ши йоI: Хадии (Эккажкъонгий-Юрт) Хьанифаи (Магас) – маьре яха, шоай дезалаш болаш, яхаш я.

Сигаларча (зодиака) хьаракашка диллача, Эстамирова кхелаца дувзаденна да Водолей оалар. Геттара доккхий хьаькъалаш долча наьха хьарак да из. Бакъдар дезаш, дуккхача хIаманца сакъердалуш, уж довза гIерташ, гонахьарчар саготдеш боацаш, хул йоах цу тайпара нах. Ира хьаькъал, кхычарна пайда бахьаш хул цар уйлаш. Цу хьаракаца ювзаенна хиннай Галилея, Эдисона, Бернса, Байрона, Моцарта, Шуберта, Линкольна, Ж. Верна, Рузвельта, Эдгар По, Чарльз Диккенса, Р. Рейгана, Б. Ельцина кхелаш. Нах шоашта тIехьа- баха ховш а юкъара гIулакхаш дика кхоачашдеш а хул йоах цу тайпара нах. Уж шеддола дош Хьамзатах яздича санна да. Из а ва нах безаш, уж моллагIча доккхача гIулакха оарцагIбаха, царна хьалхле лелае ховш вола саг.

Сурхо тIа я хутор оалаш йола моттиг. Юртарча школашта, кертерча маьждигашта гаьно я из. Вешта аьлча, бераша йоккха халонаш ловра юртарча школашка ухаш, къаьстта а хала, шийла хулар царна Iан замалахьа из бIаьха никъ кхахьа. Иштта хала дар пIаьраска дийнахьа маьждиге ухаш болча наха а. Цул совгIа, моттигаш хьа ца кхоачаш, готта а дар юртара цхьа маьждиг. Хьамзат а цун дезалаш а цу оагIорахьа бах. Карарча хана уж халонаш дIаяьннай хуторерча наьха вахарера. Цох дукхагIча даькъе баркал ала доагIа Эстамировна, хIана аьлча из оарцагIвалар бахьан долаш укхаза цхьа иттех шу хьалха хьалйир керда, йоккха школа. Из хьалъеш баьхка гIишлонхой цун акционерни юкъарлон чубоагIаш бар.

— Малав из школа яьр? — аьнна тахан хаьттача, массане оалар цаI хул.

— Хьамзат ва из яьр, — оал цар.

Цо ший ахчах яьй яхилга дац из, цо кулгал деш яьй яхилга да. Из хьаеш боахк, йистеяла йоалл, аьнна, сайна хезача, цига вха лаьрхIар аз.

— Мишта вха веза цига? – хаьттар аз сайца ийс шера дешача школе болх беча Сурхо тIарча нахага.

— Цигга гувна дIатIехьашка вала мара везац хьона, — дар хьахеза жоп.

Цхьан гувна тIехьашкаваьлар со, гуш хIама дацар, яьсса аре мара. Хьоцара Iовахавар со цу кхохкаденнача дийнахьа. Цхьаькха гувна тIехьашка вала вийзар са. Цига се ваха а дехкеваьннавар со. ХIанз бокъонца кхетадир аз, мел хало эза хургья укхазарча бераша, юртарча школашка цу дунен тIара хьаухаш. Юххера дIакхачача, гуш дола сурт дог хьесташ дар. Хоза а паргIата а классаш, чулатташ цIена истолаш, гIандаш, эшаш йола кхы тайпара мебель… Деша догдоагIаргдолаш хьалаш дар укхаза. Цул совгIа Сурхо тIара бераш хьагаш хинна актови зал, спортзал яр укхаза. ТIеххьара кулг тохаш бар болхлой спортивни зале Хоза лостам болаш дар ков а. Гобаьккха яь карт, коа къаьстта котельни, кхы а массагIа дар уж. Кердача школах, цига болх бергболча хьехархоех хьега, юхавера со, цунца нийсйича отарашта тара йолча сай школе. Проектага хьежжа из шеддар хьаде ховш бола нах бар укхаза баьхкараш, царна керте лаьттар Эстамиров Хьамзат вар. Хьалхара директор хинна Дакиев Мухьмад а хIанзара директор Татриев Руслан а шоашка кхаьчача школанна раьза бар аьнна хет сона, хIана аьлча долаш дар лора а деш, къахьега мара дезацар укхаза болх беш болча наьха. Кхыметтел юрта уха автобус школан наIарга кхаччалца дIатIаухаргйолаш вIаштIехьадаьккхадар гIулакх. Из дувзаденна дар дукхагIбола хьехархой кхыча юрташкара хиларца. Асфальт билла тоадаьдар машенаш а гIашлой а лела 1000 метр хиллал дола наькъаш. Уж шеддар Хьамзата гIо-новкъосталца хьахинна дар. Цу школанна гаьна воацаш Хьамзат вахандаь, школан директорга Р. Татриевга хаьттар аз:

— Мишта накъавоал шоана Эстамиров?

— Цкъа-дале, проектага хьежжа дика хьаяь школа я ер. 2011-ча шера денз укхаза болх беш ва со. Ремонт еча хана, дукхаза тхона гIо даьд цо. Ехаяр тха хий хьалуш йола турбаш, уж тоае гIо дир тхона Эстамировс. Спортзале ардакх хьалтоха, тоае езаш моттиг нийсъеннаяр. Цо дукха мах бола ардакх енна, из гIулакх а дика дIадерзаде вIаштIехьадаьлар. Наха лоархIаш, сий деш саг ва Хьамзат. Ший дегIаца куралах-сонталах хIама доацаш, чIоагIа камаьрша саг ва из.

Сурхо тIарча наьха вахар укх тIеххьарча хана дикка эргадоалаш латт. Тахан йиъ школа я укх юрта, амбулатори я, тайп-тайпарча лазарашка хьожаш лораш болаш, шиъ доккха а массийтта зIамига а маьждигаш да, дукха а тайп-тайпара а тикаш, аптекаш, автомашенаш тоаеш моттигаш я. ХIаьта хIанз цхьаькха школа а клуб а я йоах кастта хургйолаш. Нах баха цIенош саг цецваллал паргIата да, цхьайолча хана царех Iаьдала учрежденеш хеталу, сов доккха долаш. Тайп-тайпарча наьха къахьегам а цар Даьла духьа деш дола гIулакх а да цу хIамашта юкъедоагIаш. Юрт а цун доазонаш тIа хулаш дола хувцамаш а дика довз Сурхо тIарча администрацена кулгал деш волча Нальгиев Бахьаудина ХIарона. Юртарча наьха вахар тоадара Эстамиров Хьамзата дечох лаьц цо аьлар:

— ТIехьарча шерашка дукха наькъаш тоадаьд цо, асфальт буллаш. Масала, царех я Восточная, Нагорная, Партизанская, Школьная яха улицаш. Цо ше дер дувцац, хIана аьлча Даьла духьа ду цо из. Иштта БатIал-Хьажий зерат долча, машенаш Iоувттае моттиг еш, ваьллар цун воI Хьасан. Из а Хьамзатагара доагIаш дар аьнна хет сона. Цул совгIа, цар иштта дIадоладаь дика гIулакх хьаллоацаш бола нах а хьабетталу царех. Масала маьждига юхера моттиг тоаеш баьхкар Яндарера а кхычахьара а баьхка кагий нах.

Дукха гIулакхаш, болх хул даь а къонгий а, хIаьта а моллагIа хаттар ийца царна тIавахача сага йийлла хул цар наIараш. Хетаргахьа, из я моллагIча дикача кулгалхочун керттера белгало. Нахах лачкъа, царех дIавада гIертар товш дац гIулакхерча сагага, из укхаза дика кхетадечох тара да. Болх бе а, нахаца Iимерза хила а, цар гIулакхага хьажа а ховш ба укхазара хьакимаш. Хьамзат дуккхача хана могаш-маьрша, вай къаман накъавоалаш вахар лов. Из дукха тIера вац шийх лаьца дувца, цудухьа ер йоазув деш сона новкъостал даьр ва цун воI Хьасан.

С. Арчаков


Ещё новости о событии:

Гобаьккха дIа мел хьежача хьалъеш латташ гIишлош я вай республике. Хьалха лоха, къаьна, тиша цIенош даьгIача моттигашка урагIъух массехк гIат дола вIаштIардаь цIенош.
11:54 17.11.2017 Skforussia.Ru - Магас
Гобаьккха дIа мел хьежача хьалъеш латташ гIишлош я вай республике. Хьалха лоха, къаьна, тиша цIенош даьгIача моттигашка урагIъух массехк гIат дола вIаштIардаь цIенош.
10:04 17.11.2017 Сердало - Магас
 
По теме
Вайх дукхагIчарна шийх дика, мега саг хета. ХIаравар хила тарлу ше кхычарел мегашагIа, эздийгIа хеташ.
В 136 школах региона в рамках проекта патриотического воспитания граждан России введены ставки советников директора по взаимодействию с детскими общественными объединениями.
Компания «АСМ Групп» согласовала план реставрации башенного комплекса «Фуртоуг» с комитетом по охране объектов культурного наследия республики, проинформировали газету «Ингушетия» в пресс-службе организации.
Махмуд-Али Калиматов поздравил военнослужащих и ветеранов управления войск национальной гвардии по региону с профессиональным праздником, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Суд апелляционной инстанции по уголовным делам Верховного суда Ингушетии 28.03.2024 рассмотрел материал досудебного производства по апелляционной жалобе защитника на постановление Магасского районного суда,
Верховный Суд
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
В рамках реализации всероссийского проекта «ДоброВСело» врачи Сунженской центральной районной больницы совместно с волонтерами-медиками провели масштабное профилактическое мероприятие в сельских поселениях Чемульга и Аршты.
Газета Ингушетия
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования