Юрт кхаьба хьайра

Юрт кхаьба  хьайра
Фото: serdalo.ru

Каст-каста нийслу со Сурхо тIа, из дувзаденна да дукха гаргара нах цига бахаш хиларца а, болх беш йола моттиг цу юрта хиларца а. Кен чура урагIводача балам тIа ваьлча, аьтта оагIорахьа, укхазарча администрацена юхе, го йиш я овкъара беса, йIаьхача замо бос бихьа латта гIишло. Из я Сурхо тIара хьайра.

Из бIаргаяйча, духьалъух сона ах бIаь шу совгIа хьалха укхаза дайна сурташ. Дехьара, сехьара – массадолча урамашкара тIаух юртара бахархой шоай ялат ахьа. Хьайран наIарга латт говра вордаш, тIехьа вордаш йоацаш, шоай бовкъамаш тIа билла мухь бахьаш даьхка вараш, уж а вожаш а доацараш, ялат шин гале чу дийкъе, из гиделле боагIа. Хьалха мо цун наIарга бераш хьувзаш мо хеталу, саг йоагIача кхехкабеча яьна гонахьа санна. Царга лувш, уж совцаде гIерташ ба, цар гIараш кIордаяь боккхагIбараш. Сайре тIаеча, сатем отт хьайран хьалхашка, шоай ахьар ийца цIаболхача нахаца, дIа-юха долх бераш а. Дукха ха я из хинна. Тахан кхыча тайпара да укхазара хьал. Хьайран наIараш наггахьа мара хьаеллац. Из ше тара я салаIа эттача, хано тишваьча, кIаьдваьча къоаночох.

Цхьа ха яр цо еррига юрт кхоабаш. Массехк ноахалах хьабаьннача нахá сискал лоаттаяьй цо. ХIанз а лоаттаергьяр, нагахьа санна цун когаметта геттара сиха, вай заман хьайраш хьакхеллаецаре, юртахоша ялат ахьарца хало озаре. Тахан хьаэца кийча хьоар да хьо дIачу мел вахача тика чу, массехк тайпара маькх я, базар хьалйиза латташ жувр, ишк, мел эшар да. Цхьабакъда, шийгара гIо-новкъостал эшаш ди доагIе, ший наIараш хьалха мо хьаелла кийча латт юртара хьайра. Цох-м хIанз дIаяхача заман сийленг хиннад ала а мегаргда.

Сибрера гIалгIай шоай мехкабаьннача хана, хIанз санна дика дацар наьха боахамаш, таронаш, хьалаш, юаш йола сискал. Вай заман юртарча берашта даьттагIа яхача деша маIан хац, Iа дIа ца дийцача. ХIаьта сона дагадоагIа, цхьайолча юрташкарча фусамашка из биа. Шун тIа дукхагIа лаьттар хьажкIий сискал яр. ХIаьта Сурхо тIарча наьха дезалашта из Iалашъеш хиннар яр вай ювца хьайра. Цу хана хьайра мичай ца ховш бер хургдацар юрта, хIанз из малагIча метте я ховш хилац цунна юхе вахар, е наггахьа боккхагIчар ювцарах из йовзар мара. Зама хувцаялар, вахара хIама тоадалар да из а. Кхойтта шера боккха бала эза, юха мехках кхийтача, эггара хьалха эшача хIамаех цаI лаьрхIа, хьалъяьй из укхазарча наха. Саг цIа доацаш воахалургва, фу доацаш воахалургва, бакъда сискал ца юаш ваха кхеллавац из. Цудухьа юртахой хьашташ кхоачашдеш, ший кIеззига а таро йолчо мога гIо а деш, хьалъоттаяьй из хьайра. Ерригача юрто дакъа лаьцад ала мегаргда из еча. Цхьачар ахчанца гIо даьд, вокхар эша гIишлонхой гIирс (хьу, ардакх, гIум, кхера, хьастам) лоаттабаьб. Лакха, сома, бетонах даь да цун деррига гIов, тIауллача тховнагара дIаийккхача. Тахан цу тайпара гIишло еш хилча, гIишлонхоша дIаех бетон кегаю машен, из лакхе хьалъийю кран. Амма хьайра яьча нахага уж гIирсаш хиннадац. Цар маркхал кулгкара беш хиннаб, лакхе хьалтIа а цу тайпарча наькъаца баьхаб. Кхы а халагIа, йоккха говзал езаш болх хиннаб чухьнахьа бе безаш хиннар. Ялат охьаргдола чоалх вIашагIйолла ховш вола пхьар вай мехка наггахьа мара нийслуш хиннавац, царех хиннав Сурхо тIарча хьайран кер нийсбаь, дIаоттабаь вола Нагоев Бронка. Из болх бе дIайолаялийтар а, цун хьалхара хьаьрхо волаш, цунга хьожаш хиннар а из хиннав. Цул совгIа из санна йола цхьаькха хьайра яь хиннай Нагоевс эгIарча Эккажкъонгий-Юрта а. Цул тIехьагIа массехк саг хувцавеннав, цунна доал деш хиннарех.

КIай, IажагIа хьажкIа охьаш хиннай укхаза. Из болх ховш а дика хьабеш а хиннаб шоай хана Муцольгов АртагIа, Аушев Iиса, Муцольгов Бахьаудин, Муцольгов Заьлмаха, Измайлов Хизар. Ерригача юрта доалахье лоархIаш хинна из, цхьан юкъа юрта хиннача «Маяк» яхача совхозага кхаьчай. ДIахо из ийцай юрта бахача белггаларча наха.

Буро кIалхара Майсигнаькъан йилла хин хьайра дIаяьлча, тахан йолаш ярашта юкъе къаьнагIчарех цаI я аьнна хет сона Сурхо тIара хьайра. Цох ший тайпара юртара еза моттиг лоархI культура болхлоша. Ишта ца хилча, цо тIаозаргбацар художникий теркам. 1989 шера гIорваьннача суртанча Даурбеков Башира диллад «Сурхо тIара хьайра» яха сурт. Iаьржа шаькъеи каьхати мара хIама ийшадац цунна из хозне хьакхоллаш. Из сурт цо совгIата деннад Сурхо тIарча ООШ оалача ийс шера дешача школан тхов кIалха болх беш йолча музейна. Чувенача сага эггара хьалха бIарг тIаотт дувцача сурта, хIана аьлча йовз наха шоай юртара хьайра.

СурхотIе ший дIаьхий истори долаш юрт я. Цун лаьтта я ширача заманца ювзаенна моттигаш. Царна юкъе кIезиг-кIезига лоацаш ший моттиг дIалоацаш йоагIа юртара хьайра а.

С. Арчаков

 
По теме
Гобаьккха дIа мел хьежача хьалъеш латташ гIишлош я вай республике. Хьалха лоха, къаьна, тиша цIенош даьгIача моттигашка урагIъух массехк гIат дола вIаштIардаь цIенош.
В Назрани в 2025 году планируется обустройство 4-х общественных территорий - Республика Ингушетия Глава Ингушетии Махмуд-Али Калиматов в своем телеграм-канале призвал жителей проголосовать за выбор дизайн-проекта территории по федеральному проекту «Формирование комфортной городской среды».
Республика Ингушетия
Два жителя Ингушетии, которые ранее пострадали на производстве, получили новые автомобили Lada Granta от регионального Отделения Социального фонда России - Социальный фонд России       28 марта двое жителей Ингушетии, пострадавших на производстве, получили от регионального Отделения СФР новые автомобили Lada Granta.
Социальный фонд России
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Медицинское обследование в 2023 году прошли 124 тыс. несовершеннолетних жителей региона, или 96% от общего числа, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
Газета Ингушетия
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор